Sự thật về việc Nga tuyển mộ lính đánh thuê Cuba như thế nào?

[trungthuc]

Những người được tuyển mộ cầm súng sẽ nhận được mức lương mỗi tháng 204, 256 rúp (2,086 USD), khoản tiền quá lớn gần như không thể tưởng tượng ra được ở Cuba, nơi mà mức lương trung bình chưa đến 50 USD/mỗi tháng!

Ngày 5/5, một nhóm hacker Ukraine đã cho đăng lên một biên bản hợp đồng dài sáu trang mà các tân binh Cuba đã ký khi muốn đến Nga làm lính đánh thuê. Hợp đồng có thời hạn một năm cộng thêm quyền lợi, gồm tiền thưởng gia nhập là 195,000 rúp (khoảng 2,000 USD) và 2 triệu rúp (khoảng 21,000 USD) chi trả tiền tử cho gia đình họ nếu người thân bị tử trận trên chiến trường Ukraine.

Từ những gì được phía chính phủ Cuba công bố ra

Báo TIME có thuật lại: Alex Vegas Díaz khá lạ lẫm khi thấy mình nằm ngủ cạnh những người lính Nga trong chiến hào ở Ukraine, cách nhà hơn 6,000 dặm. Chàng trai 19 tuổi người Cuba gầy gò này đã đăng ký khi nhìn thấy lời rao tuyển người làm công việc xây dựng cho quân đội Nga trên ứng dụng WhatsApp với thù lao khá cao. Nhưng thay vào đó, anh và một người bạn được đưa đến một căn cứ ở tiền tuyến, được giao vũ khí và tham gia một cuộc chiến mà anh không bao giờ có ý định sẽ dính vào.

Ngày 31/8, Vegas Díaz bộc bạch trong một video từ một bệnh viện ở Nga, nơi anh đang được chữa trị phục hồi trước khi bị đưa trở lại mặt trận: "Những gì đang xảy ra ở Ukraine thật tồi tệ. Tôi phải chứng kiến người ta bị giết và thấy bom rơi bên cạnh. Xin hãy giúp cho tôi được ra khỏi nơi đây!".

Lời cầu cứu này được lan truyền ra rộng rãi. Những câu chuyện tương tự bắt đầu xuất hiện khi người dân Cuba lên các mạng xã hội và vào các ứng dụng trò chuyện để hỏi thông tin về các thành viên gia đình họ bay đến Moscow để gia nhập vào quân đội Nga.

Cuối cùng, làn sóng phản đối của công chúng đã khiến cho chính phủ Cuba phải lên tiếng tuyên bố một cách bịp bợm trắng trợn: Một mạng lưới buôn người hoạt động bên ngoài Nga đang dụ dỗ thanh niên Cuba đến chiến đấu ở Ukraine (!), rằng ngày 8/9, chính quyền Cuba đã bắt giữ 17 kẻ tham gia đường dây buôn người sang Nga. Họ sẽ đối mặt với mức án tù lên đến 30 năm vì tội làm lính đánh thuê cho nước ngoài, điều mà luật pháp ở Cuba nghiêm cấm.

Tuy nhiên, các bài đăng trên mạng xã hội, tin nhắn âm thanh, video từ các tân binh Cuba ở Nga và với các cuộc phỏng vấn với các thành viên trong gia đình cũng như các tài liệu do một nhóm hacker Ukraine thu được, lại kể ra một câu chuyện rất khác hoàn toàn. Anh Díaz này không phải nạn nhân của một vụ buôn người nhỏ lẻ mà nằm trong một chiến dịch lớn có tổ chức, đã tuyển mộ công khai hàng trăm tình nguyện viên Cuba để giúp tăng cường cho đội quân ngày càng bị mỏng của Moscow.

Bốn chuyên gia Cuba và cựu giới chức Mỹ nói với tờ TIME: "Tất cả điều này cho thấy, lời cáo buộc buôn người chỉ là hành vi lấp liếm của chính phủ Cuba (vốn là đồng minh lâu năm của Nga) để giữ 'lớp áo trung lập' về cuộc chiến Ukraine" (Cuba đã từ chối bỏ phiếu ủng hộ các nghị quyết của Liên Hiệp Quốc lên án Nga xâm lược Ukraine).

Các bài đăng quảng cáo "hợp đồng nhập ngũ với Bộ Quốc phòng Nga" bắt đầu thấy xuất hiện trên các nhóm Facebook của Cuba từ tháng 6/2023. Hợp đồng này yêu cầu các tân binh điền vào bảng câu hỏi lý do nhập ngũ và cảm nhận về công việc mới này. Các điều khoản của hợp đồng phù hợp với những điều khoản được Bộ Quốc phòng Nga công bố chính thức, gồm cả cơ hội được nhập quốc tịch Nga cho tân binh và gia đình họ được "ăn theo" từ sắc lệnh được Tổng thống Vladimir Putin ký hồi năm ngoái. Nhưng không rõ là đợt tuyển mộ này đã gom được tổng cộng là bao nhiêu người Cuba tất cả?

Một email bị tin tặc chận được mà TIME đọc thấy cho biết, có gần 200 tân binh đến văn phòng tuyển quân ở thành phố Tula của Nga vào tháng Bảy và tháng Tám năm nay. Các nhóm nhân quyền Cuba ước tính có từ 750-1,000 tân binh Cuba đã đến Nga. Tổ chức Nhân quyền Cuba (FHRC) có trụ sở tại Miami nói với TIME: "Trong số 746 tân binh mà chúng tôi biết được có ít nhất 62 người là thành viên của lực lượng đặc biệt Cuba được huấn luyện bài bản về 'Avispas Negras' (Ong bắp cày đen)".

Trên Facebook, Instagram và TikTok, nhiều tân binh Cuba đăng ảnh chụp cùng với xe tăng Nga, mỉm cười với những đồng đội Cuba khác trong bộ quân phục mới của Nga và khoe về số tiền đã gửi về nước. Trong các bình luận trên Facebook, gia đình họ thảo luận cởi mở về những người chồng và anh em, thân thuộc "đang có mặt tham chiến ở Ukraine".

Xì-căng-đan tuyển mộ người Cuba sang Nga chiến đấu đã làm giảm đi ý nghĩa của thái độ hoà dịu mà chính phủ Cuba đã cố gắng thể hiện kể từ khi Nga xua quân xâm chiếm Ukraine. Cuba gần như bị tê liệt hoàn toàn bởi lệnh cấm vận đã kéo dài hơn 60 năm của Hoa Kỳ. Tình trạng bị mất điện thường xuyên và cuộc khủng hoảng thiếu ăn là hai vấn nạn khác. Cuba vốn phụ thuộc vào Nga về nguồn lương thực, dầu mỏ và đầu tư. Gần đây hai bên đã ký một loạt thỏa thuận song phương. Để đổi lấy việc thuê đất, Moscow sẽ giúp giải quyết vấn đề thiếu lương thực, thiếu nhiên liệu cũng như đầu tư vào ngành chế biến đường và luyện thép đang gặp nhiều khó khăn của Cuba.

Liên minh châu Âu (EU) là đối tác thương mại lớn thứ hai của Cuba và là giới đầu tư nước ngoài lớn nhất vào Cuba. Ukraine (vốn luôn tin rằng La Havana có dính líu ít nhiều đến cuộc xâm lược của Nga) đã gây áp lực các nước phương Tây nên trả đũa bằng cách cắt đứt mối bang giao với Cuba. Đáp lại những sự cáo buộc, ngày 4/9/23, Bộ Ngoại giao Cuba khẳng định: "Cuba không tham gia vào cuộc xung đột ở Ukraine", đồng thời kiên quyết bác bỏ những lời tố cáo là "đồng phạm của Nga".

Tuy nhiên, hàng chục hộ chiếu cấp gần đây được TIME xác minh chứng thực cho thấy khó có khả năng nào mà một chính phủ luôn theo dõi chặt chẽ công dân của mình lại không phát hiện ra những chuyến đi bất thường sang Nga! Các chuyên viên về Cuba bác bỏ khả năng La Havana không hề biết về các hoạt động tuyển mộ công dân mình (vì theo lời một số tân binh, Hải quan Cuba cố tình không đóng dấu hộ chiếu của họ khi họ bay đến Moscow để dễ dàng chính thức phủ nhận sau này).

"Ý tưởng cho rằng chính phủ Cuba không có dính líu việc này đúng là thật lố bịch. Không có gì có thể qua mắt được họ!", Chris Simmons, một chuyên gia về gián điệp người Cuba và cựu sĩ quan phản gián của Cơ quan Tình báo Quốc phòng Hoa Kỳ (Defense Intelligence Agency-DIA) có nhận xét. Quan điểm này được chia sẻ rộng rãi bởi các chuyên gia gốc Cuba."Bằng cách không đóng dấu hộ chiếu ngày lên đường và cam kết sẽ truy tố các hoạt động tuyển mộ lính đánh thuê bất hợp pháp, chính phủ Cuba đã được lợi cả hai đàng: Vừa hỗ trợ được đồng minh Nga vừa tránh được trách nhiệm trước công luận trong và ngoài nước".

Tình trạng nghèo khổ đã khiến cho một số thanh niên Cuba phải kiếm sống bằng cách cầm súng đánh thuê cho Nga tại Ukraine (Ảnh: carlos-torres-unsplash)

Những bằng chứng không thể chối cãi được

Tin đồn về việc các tân binh Cuba xuất hiện ngoài mặt trận ở Ukraine đã lan truyền trong nhiều tháng qua. Vào tháng 5/23, trên TikTok có lan truyền ra một đoạn video ghi lại những người lính dán cờ Cuba trên ngực tuyên bố đang làm việc cho nhóm lính đánh thuê Wagner. Vài tuần sau đó, những bức ảnh chụp người Cuba ngồi trong văn phòng tuyển mộ của Nga được một tờ báo địa phương ở thành phố Ryazan đăng tải. Một bức ảnh cho thấy một người được tuyển mộ đang ký một tài liệu giống với hợp đồng mà tờ TIME đã nhìn thấy.

Đến tháng 6/23, các bảng quảng cáo nhằm huy động tân binh của Nga bắt đầu xuất hiện trên các nhóm Facebook của cộng đồng người Cuba ở Moscow. Hầu hết được đăng bởi một phụ nữ Nga trẻ nói thông thạo tiếng Tây Ban Nha tên Elena Shuvalova, chủ nhân một đại lý du lịch đưa du khách Cuba đến Moscow. Ảnh đại diện trên tài khoản Telegram của Shuvalova thể hiện ra cô ta với mái tóc đỏ sẫm, mặc bộ quân phục và đang tạo dáng bên cạnh một chiếc xe vận tải treo lá cờ Cuba.

Hàng chục thành viên một nhóm Facebook ở Cuba đã gắn thẻ Shuvalova trong các bài đăng cổ vũ đi lính cho Nga. Tài khoản Facebook của một số thanh niên có tên và ảnh trùng với các tờ hộ chiếu mà TIME đã xác thực, tràn ngập những dòng post khoe rằng họ đã bán những ngôi nhà xiêu vẹo và để lại bạn gái, vợ, con nhỏ ở nhà để đi tìm tương lai. Tài khoản mạng xã hội của các tân binh nhấn mạnh về cuộc sống đầy khó khăn của họ ở Cuba.

Ngày 1/7/23, hãng hàng không Aeroflot của Nga bắt đầu khai thác các chuyến bay thẳng từ thị trấn ven biển Varadero của Cuba đến Moscow. Trong những tuần sau đó, nhiều tân binh gốc Cuba có mặt tại Tula. "Hiện tôi đang có 14 người tại địa điểm tuyển quân", thiếu tá Anton Valentinovich Perevozchikov, sĩ quan quân đội Nga ở Tula viết trong email (đã bị hack) ngày 18/8. "Cần dịch hộ chiếu gấp".

Dòng chảy các tân binh này đã tiếp tục trong hơn một tháng. Ngày 18/9, ông thiếu tá này viết tiếp: "Hôm nay có thêm 10 người nữa đến gặp tôi". Ngày 5/9, nhóm hacker Ukraine có tên là "Cyber Resistance UA" (nhóm chịu trách nhiệm về vụ tấn công email của các chính trị gia Nga gần đây) tung ra thêm những email và tập tin đính kèm mang tính tố cáo lên Telegram kèm theo bình luận: "Chính phủ Cuba đang cố gắng thoái thác trách nhiệm đưa các công dân của mình đến tham chiến ở Ukraine. Chúng tôi sẽ giúp họ nhìn vào sự thật bằng cách công bố hộ chiếu của 200 tên lính đánh thuê Cuba".

Khi các tân binh Cuba đáp xuống sân bay quốc tế Sheremetyevo ở Moscow họ thường chụp ảnh selfie tại sân bay trong quân phục có gắn cờ Nga với ngón tay cái giơ lên. Những người được tuyển mộ không hề giống như nạn nhân của một kế hoạch bí mật hoặc hoạt động "buôn người" lén lút. Thậm chí, một số thay đổi cả vị trí mới trên Facebook thành "sống ở Moscow" và thường xuyên đăng ảnh chụp các địa danh và các loại vũ khí khác nhau.

Trong một bức ảnh, Pedro Soto Hernandez, 59 tuổi, đang tạo dáng trong bộ quân phục Nga, giơ tấm biển hòa bình với dòng chú thích "por la madre patria" (Vì tổ quốc). Nhưng sau khi các tân binh được chuyển đến Ukraine, mọi sự liên lạc hầu như bị cắt đứt khiến cho gia đình và bạn bè ở quê nhà thấy tuyệt vọng và bối rối khi cố gắng tìm cách liên lạc kết nối lại. "Tôi cần một số điện thoại để có thể hỏi thăm ông anh họ", một phụ nữ tên Yanisleydy Hernandez post lên mạng xã hội vào ngày 6/7 vừa qua. "Anh ấy đã gia nhập vào quân đội Nga".

Một số tân binh có lời phàn nàn với giới truyền thông Cuba, vì điện thoại của họ bị quân Nga cho tịch thu ngay khi họ vừa đến đơn vị, nêu lý do sợ bị máy bay không người lái của địch phát hiện ra vị trí đóng quân. Trong một bài đăng ngày 30/7/23 được lan truyền trong các nhóm Facebook Cuba, một người giấu tên than thở là không thể liên lạc với người bạn ở Nga để thông báo người anh của bạn mình đã chết ở quê nhà, kèm theo lời cảnh cáo: "Các đồng hương Cuba của tôi đừng để bị lừa dối bởi những lời hứa hão huyền. Cuộc sống ở Cuba tuy rất tệ, nhưng việc tham chiến không phải là sự lựa chọn tốt hơn".

Hugo Acha, chuyên gia về tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia tại Trung tâm Xã hội Tự do An toàn (Center for a Secure Free Society) kiêm giám đốc nghiên cứu tại FHRC, có nhận định: "Tình hình thực sự rất bi thảm cho những người Cuba đang có mặt ở đó". Do chính phủ Cuba lên án các đường dây buôn người đến Nga và thề sẽ có hành động thích đáng (dù là để lấp liếm sự thật), những chiến binh Cuba sẽ không thể trở về nước (luật Cuba quy định bản án tù lên đến 30 năm cho những kẻ đi lính đánh thuê hoặc có hành động thù địch chống lại các quốc gia khác).

Theo Acha, việc tham chiến với tư cách là lính đánh thuê cho Nga cũng sẽ ngăn các chiến binh Cuba xin tỵ nạn chính trị hoặc xin quy chế di dân hợp pháp ở nhiều quốc gia, gồm cả Hoa Kỳ. Bằng cách không đóng dấu vào hộ chiếu của những người đến Nga nhập ngũ, nhà nước Cuba đã đưa họ vào danh sách "xuất ngoại bất hợp pháp".

"Chính phủ Cuba hiểu rất rõ Putin là một kẻ bị xa lánh trong cộng đồng quốc tế và họ cũng phải gánh chịu hậu quả lớn nếu trực tiếp tham gia vào cuộc xâm lược của Nga", Vladimir Rouvinski, một chuyên gia về bang giao Nga-Mỹ Latinh tại viện Instituto Colombiano de Estudios Superiores de Incolda ở Cali, Colombia, có nhận xét.

Nhưng Cuba không thể tách khỏi ra nước Nga. Hai đồng minh thời Chiến tranh Lạnh đã xích lại gần với nhau hơn. Trong chuyến đi thăm Moscow vào tháng Năm vừa qua, Chủ tịch Cuba Miguel Diaz-Canel đã bảo đảm với Nga về "sự hỗ trợ vô điều kiện" của Cuba.