Tôi vào Nam thăm gia đ́nh và bạn bè một ngày cuối năm rực nắng. Sài G̣n vẫn hối hả như bao lần tôi đă đến. Gia đ́nh tôi bên nội là dân Bắc, bên ngoại là dân Nam, thế nên từ bé đến giờ tôi chẳng xa lạ ǵ với mảnh đất này.
Mọi lần đến Sài G̣n, tôi thường cố gắng dành thời gian về nghĩa trang thành phố để thăm mộ ông ngoại tôi. Lần này đi, tôi chợt nhớ đến đă đọc đâu đó về nghĩa trang quân đội VNCH cũng nằm tại Biên Ḥa. Gia đ́nh tôi không có người thân nào nằm ở nghĩa trang này, nhưng tôi rất ṭ ṃ muốn đến đây để mắt thấy tai nghe mọi chuyện và để thắp dù chỉ một nén nhang cho những người đă khuất.
Trên đường đi, mặc dù được bạn bè hướng dẫn tận t́nh qua điện thoại mọi "thủ đoạn" để có thể lọt vào nghĩa trang này dù không có người thân bên trong, nhưng tự dưng tôi nổi lên nỗi băn khoăn rất lớn: Tại sao chiến tranh đă qua lâu mà vào nghĩa trang này lại phải tŕnh chứng minh thư, phải chứng minh được ḿnh có người thân nằm trong đó, và tệ nhất là không được chụp ảnh đàng hoàng?
Tôi quyết định sẽ chỉ đi ṿng ngoài để quan sát và nhất là lên Đền Tử Sĩ, một nơi hoang tàn chẳng có ai canh gác. Dù đă biết những điều tệ hại nơi đây qua internet, nhưng quả thật chỉ khi chứng kiến tận mắt những ǵ ở Đền Tử Sĩ tôi mới thấu hiểu phần nào nỗi đau của biết bao gia đ́nh có người thân nằm lại nơi này. Đền nằm trên một g̣ đất cao án ngữ ngay trước nghĩa trang, phía trước là cổng tam quan vẫn c̣n mờ mờ ḍng chữ ǵ đó không đọc được nữa. Tôi về tra lại trên mạng mới biết đó là ḍng chữ "V́ nước hi sinh" và "V́ dân chiến đấu".
Theo những ảnh chụp trước 1975 c̣n lại trên mạng th́ cảnh quan nơi này thay đổi thật nhiều. Cả khu g̣ phủ kín một rừng cây được trồng chắc mới gần đây thôi. Lần theo những bậc bê tông phủ dày lá khô, tôi bước lên khu đền mà ḷng thầm kinh ngạc v́ sao những cấu trúc xây dựng này có thể bền bỉ tồn tại đến bốn mươi năm dù không có người chăm sóc.
Bên trong đền, ngoài một cái bàn gỗ dựng tạm làm bàn thờ là đống chăn chiếu bẩn thỉu, chắc của một người vô gia cư nào đó tá túc qua ngày. Ngày xưa nơi đây từng là chỗ cử hành những nghi lễ trọng thể để tưởng nhớ người đă khuất, giờ bẩn thỉu hoang tàn không khác xó chợ hoang.
Tôi và người bạn đi cùng không dám dọn dẹp kê đặt lại ǵ nhiều, chỉ dâng hoa và thắp tạm nén hương mong những người c̣n nằm lại ngậm cười nơi chín suối.
Dẫu biết chỉ là hành động tượng trưng, nhưng thôi th́ quét chút lá quanh đền cho mát ḷng những người đă khuất.
Rời khỏi khu đền, chúng tôi đi một ṿng vào sâu phía trong nghĩa trang. Người ta đă xây chặn giữa Đền Tử Sĩ và khu chôn cất một nhà máy nước có tên là B́nh An. Cả khu nghĩa trang được xây kín tường cao 3m, bên trên có hàng kẽm gai lởm chởm trông không khác ǵ trại tù.
Xe đưa chúng tôi lướt qua khu kiểm soát, ngoài cổng đề tên là Nghĩa trang nhân dân B́nh An, phía trong thấp thoáng vài ngôi mộ. Nếu tôi cố vượt qua cổng này vào bên trong th́ chắc chắn phải tŕnh chứng minh thư, phải ghi tên vào sổ, phải chịu sự giám sát của nhân viên an ninh và sẽ không thể nào đàng hoàng nâng máy lên chụp bất cứ thứ ǵ. Đó là điều tôi đă được bạn bè cảnh báo trước và tôi không thể chấp nhận được! Tôi đi thăm nghĩa trang chứ có phải đi thăm tù đâu mà phải như vậy!
Vậy mà bao năm qua, gia đ́nh những người đă khuất vẫn phải nín nhịn, vẫn phải xin xỏ chính quyền để thực hiện những quyền rất chính đáng của ḿnh là được ra vào để thăm nom săn sóc phần mộ người thân nằm lại nơi này. Những người nằm xuống trong nghĩa trang này dù lư tưởng của họ là đối lập với nhà nước hiện nay, nhưng họ cũng là người Việt Nam, cũng là cha là ông của biết bao gia đ́nh, mộ phần của họ đáng được hưởng sự chăm sóc của người thân.
Tôi tự hỏi một chính thể với đầy đủ sức mạnh trong tay mà sao lại sợ họ thế? Sao nỡ cầm tù kể cả khi họ đă chết? Đến ngay cả những lính Trung Quốc xâm lược biên giới phía Bắc năm 1979, khi chết vô danh trên đất Việt cũng được quy tập chôn cất trong bao nghĩa trang đàng hoàng khắp miền núi phía Bắc? Sao người Việt với nhau mà nỡ đối xử tàn tệ đến mức kinh hoàng như vậy? C̣n nhiều câu hỏi nữa cứ luẩn quẩn trong đầu tôi trên đường về, nhưng chắc chắn một điều là chính sách ḥa giải dân tộc sẽ không thể thành công nếu nhà nước cứ hành xử như thế này.
Chiến tranh đă lùi qua lâu mà vết thương trong ḷng dân tộc h́nh như vẫn chưa khép lại. Khi tôi đăng một số bức ảnh chuyến đi thăm nghĩa trang này lên mạng cách đây mấy hôm th́ lập tức nhận được vô số phản hồi trái chiều. Người th́ rất hoan nghênh, người th́ lại phê phán cho rằng tôi là thằng cộng sản con, là kẻ cơ hội làm chuyện chính trị. Tôi nghĩ các bạn có ư phản đối tôi không cần phải nặng nề như vậy.
Chính thể Việt Nam Cộng Ḥa dẫu ǵ cũng đă là quá khứ. Chiến tranh đă kết thúc gần năm mươi năm và chúng ta vẫn phải chung sống với nhau. Điều quan trọng cần làm là nh́n nhận quá khứ, giải quyết tồn tại và hướng tới tương lai. Một mặt cứ sống trong hận thù, phân biệt Nam Bắc th́ không thể cùng chấn hưng đất nước được.
Mặt khác, phải dũng cảm bỏ qua khác biệt để bắt tay nhau cùng phá bỏ tất cả những điều phi lư, những điều đi ngược lại giá trị nhân bản của dân tộc này. Hăy đi từng bước nhỏ, từng việc cụ thể như việc phá bỏ chế độ kiểm soát nghĩa trang quân đội Biên Ḥa giống một trại tù. Hăy lên tiếng, hăy làm trong khả năng mà bạn có thể chịu đựng được. Không bắt đầu th́ măi măi chẳng bao giờ có đổi thay.
Nguyễn Lân Thắng