Gói 1,2 tỷ đô la của tiểu bang North Carolina hỗ trợ đầu tư dành cho hăng xe điện khởi nghiệp sân chơi mới VinFast từ Việt Nam đang gặp trắc trở và có nguy cơ ch́m lỉm.
(Bài điều tra của kư giả Paul Best, chuyên gia phân tích các công ty khởi nghiệp công nghệ - được trên trang của Viện nghiên cứu CATO)
Giới chức chính quyền tiểu bang North Carolina hăm hở công bố dự án đầu tư sau thời gian dài thai nghén với doanh nghiệp khởi nghiệp xe hơi điện đến từ Việt Nam - VinFast - với gói đầu tư 4 tỷ đô la Mỹ vào nhà máy lắp ráp xe điện có tổng diện tích hơn 4.000m2 tại địa hạt Chatham. Dự án này được cho là sẽ tạo ra 7.500 công ăn việc làm tại địa phương và là dự án trọng điểm vực dậy ngành công nghiệp vang bóng của tiểu bang.
Nhưng nhiều hoài nghi đă được đặt ra trong thời gian qua đối với dự án đầy tham vọng này khi các thông tin bất lợi liên tiếp được truyền thông địa phương và quốc tế đưa tin. Chính quyền tiểu bang dự tính sẽ dùng tiền ngân sách để mua và san lấp mặt bằng mấy chục căn nhà, năm doanh nghiệp địa phương và cả một ngôi nhà thờ có tuổi đời cả thế kỷ nhằm kiếm đất cho dự án đầu tư VinFast.
Giới chức chính quyền dự tính dành cả núi tiền trợ cấp cho dự án và ưu đăi hàng đống tiền thuế cho VinFast, trọn gói lên đến 1,2 tỷ đô la Mỹ tiền ưu đăi và ưu tiên từ tiền thuế của người dân tiểu bang. VinFast lên sàn giao dịch thông qua hợp nhất với một công ty vỏ bọc đă lên sàn (SPAC) trong tháng 8/2023, khai trương với cổ phiếu chào bán giá 10 đô la Mỹ và được bơm đẩy lên đến 93 đô la Mỹ một cổ phiếu tại cao trào trước khi nó rơi tự do xuống mặt đất khi cổ phiếu có giá chỉ 2,40 đô la Mỹ trong ngày 22/4/2024 vừa qua.
Trong khi thị trường xe hơi điện được cho là tràn đầy hy vọng trong giai đoạn 2022, và rơi vào xu thế không mấy phấn chấn ngay lúc VinFast cho động thổ xây dựng nhà máy vào tháng 7/2023. Và tín hiệu báo động từ thị trường xe hơi điện đó không ngăn cản được tốc độ "đốt tiền" của doanh nghiệp khởi nghiệp VinFast từ Việt Nam khi họ đốt hết 5,8 tỷ đô la Mỹ trong ṿng ba năm vừa qua bằng nổ lực đi tắt đón đầu để ra sức chứng tỏ khả năng và sự quyết tâm trước nhiều đối thủ của họ.
Chúng tôi đă thử đào sâu t́m hiểu và phân tích kế hoạch đầu tư của VinFast cho dự án tại North Carolina để đánh giá nguyên nhân nào khiến giới chức tiểu bang sẵn sàng bung tay và đưa ra gói ưu đăi lên đến 1,2 tỷ đô la Mỹ để kéo VinFast về Chatham county, cũng như đă tiếp xúc, thăm ḍ ư kiến cư dân địa hạt Chatham khi họ tỏ ra hoài nghi về dự án cũng như không được tham gia vào những hoạt động kinh doanh sản xuất tại địa hạt nơi họ sinh sống và có quyền lợi trực tiếp.
Một trong những cư dân địa hạt là bà Lena Stone, 76 tuổi, sinh sống chỉ ít phút lái xe gần vị trí dự tính sẽ đặt nhà máy VinFast. Bà cho biết mùa hè 2022, bà được thông báo trong một buổi họp cộng đồng rằng ngôi nhà của bà nằm trong dự án tái thiết cơ sở hạ tầng địa phương để phát triển thành khu công nghiệp xây dựng nhà máy VinFast.
"Cách thức họ thông báo cứ một chiều kiểu đây là dự án sẽ được tiến hành hay v́ cần lấy ư kiến cư dân địa phương th́ lại không làm thế. Điều đó cứ như thể một cú sốc với chúng tôi" - cháu gái của bà Stone là Karley Michelle cho biết ư kiến của cô. "Bà tôi hoàn toàn gặp trở ngại và khó khăn v́ bà đă 76 tuổi rồi và hầu như bà đă sống tại ngôi nhà đó cả đời của bà".
Stone được thông báo sau đó bà sẽ rời khỏi ngôi nhà đă sống hơn 50 năm đó từ mùa thu 2022 sau khi tiểu bang mua lại khu cư dân đó cho VinFast xây nhà máy và sẽ hoạt động vào năm 2024.
Tuy nhiên hàng tháng trời kéo dài đến tận mùa thu 2023 vẫn chưa thấy tiểu bang hối thúc và đúc kết thỏa thuận mua bán đất đai nhà cửa của bà Stone. Điều này khiến cho bà đă không thể làm ǵ được với ngôi nhà bà buộc phải bán đi đó trong lúc chờ đợi, cũng như cũng chưa rơ liệu chính quyền sẽ thỏa thuận mua bán nhà của bà với mức giá như thế nào.
"Chúng tôi không thể làm ǵ với nhà cửa đất đai của ḿnh bởi v́ chúng tôi có biết chính quyền sẽ làm ǵ và đạt được thỏa thuận như thế nào với đất đai nhà của của chúng tôi". Bà Stone cho biết ư kiến và nhận định rằng cho dù chính quyền tiểu bang có mua lại đất đai nhà cửa với giá tốt đi chăng nữa th́ cũng đâu có bù đắp được những t́nh cảm mà bà đă gắn bó với ngôi nhà đó sau hơn 50 năm sinh sống tại đó - "Tiền bạc đâu có bù đắp được những kư ức của cuộc đời".
Bà Stone là một trong 27 cư dân tại địa hạt Chatham sẽ buộc phải bán lại đất đai nhà cửa của họ cho chính quyền tiểu bang để có quỹ đất đai dánh cho dự án VinFast.
Nhà thờ Merry Oaks có tuổi đời từ 1888 cũng nằm trong số những tài sản phải bán để lấy quỹ đất cho dự án. Tuy nhiên, kể từ khi có thông báo sẽ đàm phán mua bán đất đai, nhà cửa tại địa phương th́ vẫn chưa có được thỏa thuận nào được chốt và cư dân vẫn đến làm lễ tại ngôi nhà thờ hơn 150 tuổi này.
Cư dân vẫn chờ đợi giấy tờ của chính quyền để xem liệu có đạt thỏa thuận mua bán đất đai, nhà cửa. "Chúng tôi đâu có nhận được bất kỳ giấy tờ hồ sơ ǵ. Chúng tôi không biết chính quyền sẽ làm cái ǵ tiếp. Và với cá nhân tôi, tôi thấy rằng họ chẳng làm cái ǵ tiếp cả" - Bà Sharron Bouquin, 61 tuổi, cư dân địa phương cho biết.
Tháng 7/2023, đại diện nhà đầu tư VinFast thông báo họ sẽ tặng một mẫu đất rộng 12 ngàn mét vuông để di chuyển ngôi nhà thờ hơn 150 tuổi đến địa điểm mới cho cư dân tiếp tục sinh hoạt tôn giáo. Tuy nhiên, ban quản trị nhà thờ vẫn chưa chính thức nhận được bất kỳ hồ sơ giấy tờ ǵ có tính pháp lư ràng buộc cho lời đề nghị đó từ chính quyền tiểu bang. Cho đến khi nhận được hồ sơ chính thức, ban quản trị nhà thờ mới có thể quyết định được vấn đề liên quan đến nhà thờ.
Tham vọng ban đầu cho một nhà máy khởi nghiệp sản xuất xe hơi điện với công suất 150.000 xe / năm trong năm 2024 này, VinFast đă buộc phải thông báo họ hoăn lại kế hoạch đó thêm 1 năm do bởi thủ tục hành chính và đầu tư.
Giới chức chính quyền tiểu bang cho biết họ chỉ có thể bắt đầu đàm phán mua bán đất đai, nhà cửa với cư dân địa phương khi họ nhận được giấy phép từ Công binh Lục quân Hoa Kỳ, nơi được cấp phép từ tháng 12/2023. Một kế hoạch chi tiết về thời gian tiến hành đàm phán mua bán đất đai với cư dân địa phương v́ thế vẫn c̣n mờ mịt.
Chính quyền tiểu bang North Carolina, không có luật sửa đổi đối với quyền quốc hữu hóa tài sản cá nhân cho các mục tiêu công cộng sau án lệ của tối cao pháp viện Kelo Vs. City of New London 2006 - với phán quyết cho phép đảm bảo tối ưu quyền lợi kinh tế khi có yêu cầu quốc hữu hóa tài sản cá nhân. Điều này khiến cho giới quan sát đánh giá sẽ khó khăn hơn đối với cư dân khi họ đối diện với các đ̣i hỏi "mua bán đất đai của chính quyền tiểu bang cho các mục tiêu công cộng và lợi ích của cộng đồng".
Đối với mục tiêu "lợi ích cộng đồng' trong việc thu mua đất đai, tài sản của cư dân cho thấy chính quyền có thể diễn giải nhiều lư do mang lại lợi ích cộng đồng và cho nhiều mục tiêu khác nhau ngoài việc đảm bảo quyền lợi của cư dân. Đây là vấn đề cần được quan tâm và theo dơi trong quá tŕnh tiến hành dự án đầu tư này tại Chatham.
Cư dân địa hạt Chatham và tiểu bang North Carolina, tất nhiên sẽ phải quan tâm đến việc tiền thuế của họ sẽ được chi tiêu thế nào để đảm bảo có được gói ưu đăi đầu tư dánh cho VinFast lên đến 1,2 tỷ đô la Mỹ. North Carolina là một tiểu bang có hấp lực đầu tư kinh doanh ở nhiều lĩnh vực với tỉ lệ thuế dánh cho doanh nghiệp rất thấp so với các tiểu bang khác, điều kện về đảm bảo môi trường cũng dễ dăi hơn kèm theo các cơ sở đào tạo nghề và đại học có đủ danh tiếng mang lại nguồn nhân lực theo yêu cầu của nhà đầu tư. Tuy nhiên, xem xét ưu đăi một gói gồm nhiều hạng mục lên đến hàng tỷ đô là cho một doanh nghiệp khởi nghiệp nào đó (như VinFast) là một việc làm được cho là "bè phái thân hữu' của chính quyền tiểu bang hơn là một việc điều hành kinh tế vĩ mô của một nền kinh tế thị trường tự do như vốn dĩ phải có.
"Ở đây, chúng ta buộc phải móc hầu bao (tiền thuế dân) ra nhiều hơn để bù cho lợi nhuận mang lăi từ nền kinh tế từ một vài công ty nào đó. Chúng ta thu thuế tất cả các công ty đă và đang hoạt động tại tiểu bang và dùng tiền thuế đó để đầu tư ngược lại cho cộng đồng, cho giáo dục, cho việc làm là điều đúng, nhưng mà chúng ta lại xài tiền thuế đó để tạo ra một gói ưu đăi, ưu tiên nào đó cho một công ty mới mà ở đó công ty đó có thể hay không hề mang lại lợi ích ǵ cho kinh tế tiểu bang là một việc đáng phải xem xét lại." - Giáo sư Michael Munger thuộc đại học Duke nhận định.
Những gói ưu đăi đầu tư như thế này không lạ ǵ ở tiếu bang North Carolina. Năm 2021, chính quyền tiểu bang đă dánh gói ưu đăi đầu tư cho Apple lên tới 838 triệu đô la Mỹ. Và cả dánh cho Toyota một gói ưu đăi 435 triệu đô la Mỹ đối với dự án nhà máy sản xuất pin xe điện tại đây.
Nhiều tiểu bang khác cũng có chính sách trợ cấp cho doanh nghiệp mà họ cho rằng sẽ mang lại lợi ích cho kinh tế của tiểu bang và ra sức chào mời các gói trợ cấp cho doanh nghiệp để lôi kéo nhà đầu tư đến tiểu bang ngày càng cho thấy đó là một chính sách bệnh hoạn và dơ bẩn của các chính trị gia.
"Vấn đề quyết định là thị trường, chứ không phải là doanh nghiệp hay các gói trợ cấp ưu đăi đầu tư cho doanh nghiệp mới mang tính sống c̣n với nền kinh tế để tạo ra sự phát triển bền vững và lâu dài cho nền kinh tế đó" - GS Munger nói thêm.
Gói trợ cấp ưu đăi đầu tư cho VinFast được phê chuẩn vào tháng 7/2022. Chính quyền tiểu bang chi ra tấm check trợ cấp ưu đăi cho VinFast từ tiền thuế của dân North Carolina vào tháng 5/2023, cho công ty VinFast thụ hưởng một ngân khoản là 16,2 triệu đô la Mỹ trích từ gói tổng cộng 125 triệu đô la Mỹ dùng để bồi hoàn cho VinFast về chi phí xây dựng nhà xưởng của họ.
Chính quyền tiểu bang cũng đă dánh một ngân khoản lên đến 250 triệu đô la Mỹ cho các gói xây dựng đường xá và cơ sở hạ tầng cần thiết cho dự án này, kèm theo một ngân khoản khác là 75 triệu đô la Mỹ để nâng cấp hệ thống cồng rảnh khu vực lận cận của nhà máy để đáp ứng đủ sau khi nhà máy đi vào hoạt động.
Gói trợ cấp đầu tư khác lên đến 316 triệu đô la Mỹ để dành cho kế hoạch phát triển công ăn việc làm từ ngân sách tiểu bang, sẽ được phân bổ cho VinFast theo tiến độ dự án và số lượng công ăn việc làm tạo ra theo thỏa thuận và đ̣i hỏi trong ṿng 32 năm hoạt động của nhà máy .Chính quyền địa hạt Chatham cũng dánh ra một ngân khoản lên đến 400 triệu đô la Mỹ để trợ cấp đầu tư cho VinFast theo mục tiêu kiến tạo công ăn việc làm như đă thỏa thuận. Các ngân khoản này được cho là sẽ cung cấp trong trường hợp VinFast đạt được mục tiêu tạo công ăn việc làm theo từng năm nên đảm bảo sẽ không phải lo lắng khi số công ăn việc làm chưa đáp ứng với đ̣i hỏi.
Các gói trợ cấp đầu tư khác tổng cộng lên đến 375 triệu đô la Mỹ được cho là đầu tư vào cơ sở hạ tầng và hoàn trả cho VinFast chi phí xây dựng nhà máy sẽ được thanh toán theo từng thời điểm đă thỏa thuận trong kế hoạch đầu tư (như ngân khoản 15,2 triệu đô la Mỹ đă được trả vào tháng 5/2023). Đối với các gói trợ cấp đầu tư này sẽ khó mà đ̣i lại được trong trường hợp VinFast không thể tiến hành dự án như đă thỏa thuận.
Lư giải cho việc này, đại diện chính quyền tiểu bang cho hay "Trong khi ngân khoản tiểu bang đổ vào đầu tư cho cơ sở hạ tầng, đường xá cần thiết cho dự án, những chi phí này chủ yếu dánh cho san lấp mặt bằng. Các khoản đầu tư này có lợi cho những khu vực được quy hoạch khu công nghiệp, sản xuất là chính. Trong trường hợp xấu nhất, nếu nhà đầu tư không thể triển khai dự án như cam kết th́ mặt bằng đó cũng đâu có mất đi đâu mà sẽ để dánh cho những nhà đầu tư đến sau xem xét như là một ưu đăi đă có sẵn rồi".
Dù thế nào chăng nữa, lư giải như vậy cũng không thể thỏa đáng khi mang tiền thuế của dân ra làm vật thế chấp để mời gọi những nhà đầu tư khởi nghiệp [như VinFast] với những dự án chưa chắc chắn khả thi kéo dài hàng thập niên như vậy th́ khó chấp nhận được với nhiều người
"Kinh tế phát triển như vũ băo và thay đổi như chong chóng sẽ không có ǵ đảm bảo cho một công ty sản xuất nào thế đứng dài lâu hàng thập niên. Mang tiền thuế của dân North Carolina ra để chôn vào một công ty nào đó trong một ngành công nghiệp nhất định nào đó hơn 3 thập niên là một việc làm phi lư và không có ích lợi ǵ" - Ông Brian Balfour, phó chủ tịch quỹ nghiên cứu John Locke tại North Carolina nhận định.
Vinfast ḍm ngó vào gói hỗ trợ thuế của liên bang đối với người tiêu dùng khi mua xe hơi điện để có thể nhận được các khoản hỗ trợ này như các hăng xe hơi điện xản xuất ở Mỹ cũng như t́m kiếm cơ may từ các khoản cho vay ưu đăi của liên bang. Đại diện VinFast đă nhiều lần than phiền và thử vận động với chính giới tiểu bang lẫn đại diện tiểu bang North Carolina tại thủ đô Hoa Thịnh Đốn - hai thượng nghị sỹ đại diện tiểu bang.
Bởi v́ VinFast chưa thể hội đủ các điều kiện bắt buộc - xe và pin được lắp ráp sản xuất tại nhà máy đặt ở Bắc Mỹ nên họ chưa có được điều kiện ưu đăi và cạnh tranh với các hăng xe điện khác trên thị trường Bắc Mỹ cho đến khi nhà máy của họ ở North Caroline đi vào vận hành.
Bà Thủy, cựu CEO của VinFast đă gởi công văn cho hai thượng nghị sỹ Burr và Tillis với khuyến cáo rằng các quy định về ưu đăi đó không có lợi thế ǵ đối với VinFast và hơn thế điều kiện đó c̣n là một nguy cơ ảnh hưởng tiêu cực đến kế hoạch xây dựng nhà máy VinFast ở North Carolina. Việc loại trừ xe hơi điện nhập cảng của VinFast khỏi danh sách ưu đăi thuế tiêu thụ đó từ chính sách liên bang là cú đánh phủ đầu đối với chiến lược tham gia vào thị trường Mỹ của VinFast, và nó đă tác động mạnh mẽ lên kế hoạch mở rộng thị trường tiêu thụ xe VinFast tại Mỹ" - trích nội dung công văn bà Thủy gởi ngày 31/7/2022 mà kư giả đă có bản sao sau khi gởi đơn đ̣i hỏi công bạch thông tin theo luật định.
Sau đó, VinFast đă có thêm một công văn khác đề ngày 9/8/2022 gởi cho chính quyền tiểu bang khuyến cáo rằng "Chúng tôi rất lấy làm thất vọng với vai tṛ của các thượng nghị sĩ đại diện tiểu bang chúng ta tại Hoa Thịnh Đốn bởi họ không có thật ḷng vận động mang lại điều kiện tốt hơn đối với xe hơi điện của chúng tôi trong t́nh h́nh này". Tuy nhiên, VinFast cũng tái khẳng định lại cam kết của họ trong dự án đầu tư vào tiểu bang North Caroliina.
Vài tháng sau đó, mùa xuân 2023, một đại diện cấp cao của VinFast đă một lần nữa than phiền với văn pḥng thống đốc về sự cạnh tranh trong chính sách ưu đăi thuế tiêu thụ của liên bang mà họ không được hưởng và đ̣i hỏi, vận động chính quyền tiểu bang phải gia tăng áp lực lên chính quyền liên bang để xin phân bổ từ chương tŕnh cho vay ưu đăi 1,4 tỷ đô la Mỹ thuộc gói ngân sách của dự luật hỗ trợ sản xuất xe điện công nghệ (ATV MLP) mà chính phủ liên bang đă thông qua trước đó. Tức VinFast cố gắng vận động chính quyền tiểu bang để được tiếp cận gói cho vay từ liên bang để đầu tư cho dự án của họ tại North Carolina.
VinFast đă nêu trong công văn gởi chính quyền tiểu bang: "Tiểu bang North Carolina đă hỗ trợ và cung cấp mọi điều kiện trợ cấp, ưu đăi cho dự án đầu tư này của chúng tôi. Tuy nhiên, trong lúc này chính quyền liên bang [của tổng thống Biden] đă không dánh chương tŕnh ưu đăi thuế tiêu thụ đối với xe [nhập cảng] của VinFast bất chấp nỗ lực của chúng tôi và chính quyền tiểu bang North Carolina cho dự án này, và chúng tôi lại phải đối diện với khó khăn trong việc tiếp cận các chương tŕnh ưu đăi của chính sách tài khóa liên bang, lăi suất vay cao và khó khăn hơn trong tiếp cận các chương tŕnh cho vay từ các định chế tài chính, cũng như không tạo điều kiện để tham gia chương tŕnh vay ưu đăi từ ngân sách liên bang".
Bất chấp những ǵ đă và đang diễn ra, đại diện VinFast xác nhận công ty vẫn tiếp tục đầu tư dự án này tại North Carolina và sẽ đưa nhà máy vào vận hành vào năm 2025 (sau khi đă hoăn hai lần so với kế hoạch ban đầu).
Đại diện văn pḥng thống đốc North Carolina khẳng định chính sách của họ dánh cho VinFast và nhận định dự án vẫn được triển khai như kế hoạch. Tuy nhiên, nhiều giới chức chính quyền tiểu bang lại đang khuyến cáo "đèn đỏ" đối với dự án này.
"Sự hăm hở của chúng tôi mách bảo chúng tôi rằng chúng ta đang có một công trường rộng lớn đă được san lấp ở North Carolina sẵn sàng cho nhà đầu tư. Chúng ta đang có cái ǵ đó sẵn sàng cho phát triển công nghiệp rồi phải chăng? Chúng ta đă lấy đi quyền chọn lựa của cư dân, nhà cửa, vườn tược của họ, kư ức của họ, để rồi đánh đổi những thứ đó cho một cái ǵ đó, một cái ǵ đó mông lung đầy rủi ro chả biết có thành hiện thực được không" - dân biểu tiểu bang Riddell nhận định về tính khả thi của dự án VinFast tại tiểu bang của ông.
C̣n cư dân địa hạt Chatham - những người bị ảnh hưởng trực tiếp bởi dự án VinFast này cũng có cùng nhận định như dân biểu Riddell. Họ cho biết, giới chức hữu quan có thể thu lại được một phần nào chi phí đầu tư cho hạ tầng đă bỏ ra cho dự án FinFast trong trường hợp dự án này bị phá sản, nhưng họ đâu thể nào dựng lại được những căn nhà đă được san phẳng.
"Tôi biết tỏng ṭng tong rằng VinFast đang có rất nhiều vấn đề khó khăn. Đây có thể là một trong những lư do mà cư dân địa phương có được một con đường được xây mới thẳng tắp và nó dẫn đến vô định" - bà Kay Hinsley, cư dân địa hạt Chatham người có nhà cửa nằm trong phần đất sẽ dánh cho dự án VinFast.
Bà Hinsley nói tiếp "Tôi có thể mường tượng rằng nếu VinFast không thể triển khai được dự án này, th́ chính quyền có thể mang đất đó đi chào mời công ty khác thay thế. Nhưng tổn thất đă phát sinh rồi. Chỉ là chuyện buồn khi phải nh́n những cư dân ở khu vực này khi họ phải rời bỏ nhà cửa, vườn tược của họ..."
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
