Bản đồ bầu cử năm nay.
Màu vàng là các tiểu bang chiến trường, các tiểu bang này dao động.
Các bang màu xanh (blue) do đảng Dân Chủ dẫn.
Các bang màu đỏ (red) do đảng Cộng Hoà dẫn.
Tổng số đại cử tri là 538, hiện tại Cộng Hoà chiếm 219, Dân Chủ chiếm 226.
Tổng số phiếu ở 7 bang chiến trường là 93, trong đó bà Kamala cần 44 phiếu và ông Trump cần 51 phiếu để thắng cử.
*****
Chỉ c̣n chưa đầy một tuần nữa là đến ngày bầu cử, Phó Tổng thống Kamala Harris và cựu Tổng thống Donald Trump đă tổ chức các sự kiện đối đầu tại các tiểu bang dao động Wisconsin và Bắc Carolina, nơi cả hai đều đang đấu tranh giành cử tri chưa quyết định.
Harris kêu gọi người Mỹ "ngừng chỉ trích lẫn nhau" khi bà cố gắng bỏ qua những b́nh luận của Tổng thống Joe Biden trong đó ông dường như gọi những người ủng hộ Donald Trump là "rác rưởi".
Trong khi đó, Trump nhảy lên ghế hành khách của một chiếc xe chở rác màu trắng mang tên ông để thu hút sự chú ư đến những b́nh luận của Biden.
Cho đến nay, hơn 50 triệu người Mỹ đă bỏ phiếu. Con số này bao gồm khoảng 29,3 triệu phiếu bầu trực tiếp và khoảng 26 triệu phiếu bầu qua thư.
Các cuộc thăm ḍ mới nhất từ The Economist/YouGov và TIPP Insights, công bố hôm thứ Tư, chỉ ra rằng Harris đang dẫn trước một chút với chỉ một phần trăm điểm, với 44 phần trăm cử tri ủng hộ bà so với 43 phần trăm ủng hộ Trump.
Trong một cuộc thăm ḍ riêng của The Washington Post và Đại học George Mason, cũng được công bố vào thứ Tư, các cử tri bày tỏ lo ngại về phản ứng tiềm tàng của Trump nếu ông thua cuộc, nhớ lại cuộc bầu cử năm 2020 khi thất bại của ông đă gây ra cuộc bạo loạn ở Điện Capitol vào ngày 6 tháng 1.
Trong số hơn 5.000 cử tri đă đăng kư tại các tiểu bang chiến trường quan trọng, 57 phần trăm cho biết họ "rất" hoặc "hơi" lo lắng rằng những người ủng hộ Trump có thể trở nên bạo lực nếu ông thua cuộc. Ngược lại, chỉ có 31 phần trăm tin rằng những người ủng hộ Harris sẽ phản ứng theo cách tương tự.
Ngoài ra, theo công cụ theo dơi cuộc thăm ḍ toàn quốc của FiveThirtyEight, tính đến thứ Tư, Harris vẫn tiếp tục dẫn đầu trên toàn quốc khoảng 1,4 điểm. Tuy nhiên, mức dẫn trước này nằm trong biên độ sai số, cho thấy cuộc đua vẫn rất cạnh tranh.
Ở các tiểu bang dao động – các tiểu bang quan trọng có thể quyết định kết quả bầu cử – cuộc đua thậm chí c̣n sít sao hơn. Các tiểu bang chiến trường chính bao gồm Pennsylvania, Bắc Carolina, Georgia, Michigan, Arizona, Wisconsin và Nevada.
Theo công cụ theo dơi cuộc thăm ḍ hàng ngày của FiveThirtyEight, khoảng cách dẫn trước hẹp của Harris ở Michigan đă tăng từ 0,2 điểm lên 1 điểm. Bà cũng có lợi thế nhỏ ở Nevada. Ở Wisconsin, khoảng cách dẫn trước của bà đă tăng lên 0,8 điểm.
Mặt khác, Donald Trump nắm giữ lợi thế nhỏ ở Pennsylvania, tăng nhẹ từ 0,2 điểm lên 0,4 điểm. Khoảng cách dẫn trước của ông ở Bắc Carolina đă giảm từ 1,3 điểm xuống 1,1 điểm.
Trump đă giành được lợi thế ở Arizona, nơi ông hiện đang dẫn trước Harris 2,2 điểm, và ở Georgia, nơi ông có lợi thế 1,8 điểm.
Ở sáu trong số bảy tiểu bang dao động, các ứng cử viên chỉ cách nhau trong ṿng hai điểm, nằm trong phạm vi sai số của các cuộc thăm ḍ, khiến mỗi tiểu bang trở thành một sự lựa chọn khó khăn chỉ vài ngày trước cuộc bầu cử. Mặc dù Trump dẫn trước Arizona 2,1 điểm, nhưng sự khác biệt này vẫn rất gần với biên độ sai số là ba điểm phần trăm.
Cuộc tranh căi bắt đầu vào thứ Ba khi Biden tham gia một cuộc gọi vận động do nhóm vận động người gốc Tây Ban Nha Voto Latino tổ chức. Trong cuộc gọi, Biden đă chỉ trích một phát biểu của một diễn viên hài tại cuộc mít tinh ở Madison Square Garden vào Chủ Nhật, trong đó Tony Hinchcliffe gọi Puerto Rico là "một ḥn đảo rác nổi".
“Rác rưởi duy nhất tôi thấy trôi nổi ngoài kia là những người ủng hộ ông ta. Việc ông ta coi thường người Mỹ gốc Latinh là vô lương tâm và không phải là người Mỹ”, Biden nói. “Nó hoàn toàn trái ngược với mọi thứ chúng ta đă làm và đang làm”.
Trước khi lên Không lực Hai để bay đến Raleigh, Harris nói với các phóng viên rằng bà không đồng ư với “bất kỳ lời chỉ trích nào đối với mọi người dựa trên lựa chọn bỏ phiếu của họ”.
“Tôi sẽ đại diện cho tất cả người Mỹ, kể cả những người không bỏ phiếu cho tôi”, bà nói thêm.
****
Trump bước xuống cầu thang của chiếc Boeing 757 mà ông đang đi và trèo lên ghế hành khách của một chiếc xe chở rác màu trắng cũng mang tên ông.
"Bạn thấy xe chở rác của tôi thế nào?" Trump nói, mặc áo vest an toàn màu cam và vàng bên ngoài áo sơ mi trắng và cà vạt đỏ. "Đây là để vinh danh Kamala và Joe Biden."
Trump và những người Cộng ḥa khác đă phải đối mặt với phản ứng dữ dội sau khi Tony Hinchcliffe gọi Puerto Rico là "ḥn đảo rác nổi".
Cựu tổng thống đă tách ḿnh khỏi diễn viên hài nhưng không lên án b́nh luận của anh ta. Ông cũng nói rằng ông không cần phải xin lỗi người dân Puerto Rico.
"Tôi không biết ǵ về diễn viên hài", Trump nói. "Tôi không biết anh ta là ai. Tôi chưa bao giờ gặp anh ta. Tôi nghe nói anh ta đă đưa ra một tuyên bố, nhưng đó là tuyên bố mà anh ta đă đưa ra. Anh ta là một diễn viên hài, tôi có thể nói ǵ với bạn? Tôi không biết ǵ về anh ta cả". Một người phát ngôn của Trump cho biết tṛ đùa không phản ánh quan điểm của ông, nhưng cựu tổng thống đă không tự ḿnh giải quyết vấn đề này.
"Tôi yêu Puerto Rico và Puerto Rico cũng yêu tôi", Trump nói từ xe chở rác.
Ông kết thúc buổi xuất hiện ngắn ngủi bằng cách nói với các phóng viên: "Tôi hy vọng các bạn thích chiếc xe chở rác này. Cảm ơn các bạn rất nhiều".
Bill Donovan biết rằng mọi lá phiếu đều quan trọng ở tiểu bang dao động Pennsylvania.
Đó là lư do tại sao đảng viên Dân chủ 78 tuổi này đă đi từ trường đại học này sang trường đại học khác trên khắp thành phố Pittsburgh để tiếp cận sinh viên tại các quán cà phê và trên vỉa hè, kêu gọi họ đă đăng kư bỏ phiếu.
Ông Donovan ủng hộ Phó Tổng thống Kamala Harris trong cuộc bầu cử năm nay và làm t́nh nguyện viên cho một nhóm phi lợi nhuận nhằm tăng tỷ lệ cử tri Dân chủ đi bỏ phiếu tại tiểu bang này.
Với 19 phiếu đại cử tri - nhiều nhất trong các tiểu bang dao động - Pennsylvania đă trở thành nơi mà cả hai chính đảng muốn chiến thắng bằng được trong kỳ bầu cử này và điều đó đă thu hút sự chú ư của các cử tri.
Ông Donovan nói rằng họ phải tận dụng cơ hội.
“Nhiều người nói rằng đây là nơi mọi chuyện sẽ được quyết định… và tôi nghĩ họ có thể đúng. Điều đó giúp chúng tôi có thêm chút động lực để tiếp tục công việc thay v́ đi về nhà," ông nói với BBC.
Kết quả tại Pennsylvania thường được coi là yếu tố dự đoán ai sẽ giành chiến thắng trong cuộc đua vào Nhà Trắng. Trong 12 kỳ bầu cử gần nhất, tiểu bang này đă bầu cho bên chiến thắng tới 10 lần.
Pennsylvania cũng nổi tiếng về các cuộc đua ngang ngửa. Cựu Tổng thống Donald Trump đă thắng tại Pennsylvania vào năm 2016. Bốn năm sau, Tổng thống Joe Biden đă giành chiến thắng sít sao.
Khi chỉ c̣n vài ngày nữa là đến ngày bầu cử 5/11, các cuộc thăm ḍ cho thấy bà Harris và ông Trump đang có sự cạnh tranh quyết liệt tại bang dao động này.
Biết rơ sức nặng của lá phiếu ở Pennsylvania, Dimitri Chernozhukov, một sinh viên 21 tuổi tại Đại học Lafayette ở thành phố Easton, chọn theo học ở tiểu bang này.
“Phiếu bầu của tôi rất quan trọng ở đây. Khi tôi đăng kư ở Pennsylvania, tôi đă kiểm tra để đảm bảo tất cả các biểu mẫu đều phải chính xác v́ phiếu bầu này rất quan trọng,” người sắp bỏ phiếu cho ông Trump lần thứ hai nói.
Tiểu bang này đă tràn ngập các điểm vận động tranh cử của cả Đảng Dân chủ và Đảng Cộng ḥa. Bà Kamala Harris, ông Donald Trump lẫn các ứng viên phó tổng thống hai chính đảng đă tới bang này tổng cộng 50 lần tính từ giữa tháng 7/2024.
Kari Holmes, một mục sư ở miền đông Pennsylvania, thấy bang của ḿnh được chú ư và cảm thấy sức nặng khi ḿnh nắm một trong những lá phiếu được khao khát nhất.
Bà đă làm việc với các nhà lănh đạo tôn giáo khác để khuyến khích cử tri da màu - một nhóm nhân khẩu học rất được săn đón - đi bỏ phiếu.
"Đây là lúc để phát huy sức mạnh lá phiếu của chúng tôi với tư cách là cử tri da màu trong tiểu bang vô cùng quan trọng này," bà Holmes, người dự định bầu Harris, nói.
Với khoảng chín triệu cử tri đă đăng kư tại Pennsylvania, số cử tri đi bỏ phiếu là điều cần thiết để thành công đối với bất kỳ đảng nào.
Số liệu đăng kư cho thấy xu hướng chính trị được chia đều gần 50-50, với khoảng 3,9 triệu đảng viên Dân chủ đă đăng kư và 3,6 triệu đảng viên Cộng ḥa. Ngoài ra c̣n có khoảng 1,4 triệu cử tri độc lập hoặc cử tri của đảng thứ ba đă đăng kư, những người mà cả hai ban tranh cử đều cố gắng thu hút.
Marc Pane, chủ một doanh nghiệp sửa chữa ô tô tại thành phố Scranton, là một trong số hàng triệu đảng viên Cộng ḥa đă đăng kư, háo hức bỏ phiếu cho ông Trump vào tháng 11 này.
"Cuộc bầu cử có thể phụ thuộc vào Pennsylvania. Chúng tôi có thể quyết định số phận cuộc bầu cử. Điều đó rất quan trọng. Phiếu bầu của chúng tôi quan trọng, hơn bao giờ hết và tôi thực sự vui mừng v́ điều đó,” ông Pane nói.
Ở Pennsylvania, Đảng Dân chủ chủ yếu tập trung dọc theo các ranh giới miền đông và miền tây ở các khu vực đô thị như Pittsburgh và Philadelphia. Phần giữa của tiểu bang, là vùng nông thôn, nghiêng nhiều về Đảng Cộng ḥa.
Cụ thể, hai quận - Erie ở miền tây Pennsylvania và Northampton ở miền đông Pennsylvania - được coi là các quận dẫn dắt, nghĩa là những nơi đó thường phản ánh xu hướng bỏ phiếu chung trên cả nước. Cả hai quận đều ủng hộ ông Trump vào năm 2016, nhưng đă chuyển sang ông Biden vào năm 2020.
“Họ có sự cân bằng giữa thành thị, nông thôn và ngoại ô và đó thực sự là nơi đáng để theo dơi vào đêm bầu cử để xem điều ǵ đang xảy ra,” Christopher Borick, giám đốc Viện Dư luận của Cao đẳng Muhlenberg Pennsylvania, nói với BBC.
Lori McFarland, chủ tịch của Đảng Dân chủ quận Lehigh, dành cả ngày làm việc để thuyết phục người dân Pennsylvania ở quận Lehigh, giáp ranh với quận Northampton, ủng hộ Phó Tổng thống Harris. Bà không chắc chắn rằng mọi cử tri đều hiểu được mức độ quan trọng của quyết định của họ vào ngày 5/11.
“Thật khó để không quá phấn khích, giữ b́nh tĩnh, tập trung vào công việc. Có áp lực v́ các ban tranh cử [và] thế giới không chỉ hướng đến các quận Lehigh và Northampton, mà c̣n hướng đến quận Erie,” bà McFarland nói.
"Chúng tôi là ba quận chính và cảm thấy như thể mọi thứ đang đổ dồn vào ḿnh, thật choáng ngợp," bà nói với BBC.
Việc tập trung lôi kéo cử tri ở tiểu bang dao động quan trọng này dẫn đến sự gia tăng mạnh mẽ của quảng cáo chính trị.
Theo báo cáo gần đây của AdImpact, từ ngày 22/7 đến ngày 8/10, ban tranh cử của bà Harris đă chi 159,1 triệu USD cho quảng cáo tại Pennsylvania. Phía ông Trump chi 120,2 triệu USD trong cùng thời gian.
Andy Jones, người bỏ phiếu cho ông Trump tại quận Allegheny, nói rằng các quảng cáo trên đài truyền h́nh và phát thanh, biển quảng cáo và các tấm biển trong sân nhà tại miền tây Pennsylvania đang "mất kiểm soát".
Ông mô tả đó là một cuộc chiến giữa những người hàng xóm để xem ai có thể "có nhiều biển hiệu" hơn trong sân nhà ḿnh.
"Mọi người chắc chắn đang rất phấn khích ở đây. Đây là một bang quan trọng," ông Jones nói.
Câu hỏi đưa ra cho ông Vladimir Putin hồi tháng 9 về cuộc bầu cử Hoa Kỳ đă khiến tổng thống Nga mỉm cười và nhướn mày.
Khi được hỏi liệu ông thích Donald Trump hay Kamala Harris, ông Putin đă khiến người nghe phải bất ngờ với câu trả lời đùa cợt kèm theo một lời chế giễu nhẹ nhàng về Tổng thống Joe Biden.
“Sự lựa chọn ‘yêu thích’ của chúng tôi, nếu có thể nói như vậy, là tổng thống hiện tại, ông Biden”, ông nói với khán giả tại một diễn đàn kinh tế ở cảng Vladivostok thuộc Viễn Đông.
“Nhưng ông ấy đă bị loại khỏi cuộc đua, và ông ấy khuyến nghị tất cả những người ủng hộ ḿnh ủng hộ bà Harris. Vâng, chúng tôi sẽ làm như vậy — chúng tôi sẽ ủng hộ bà ấy”, ông nói một cách mỉa mai và cho rằng “giọng cười thả ga và dễ lây” của bà Harris cho thấy “bà đang ổn”.
Các nhà phân tích cho rằng hai ứng cử viên tổng thống Mỹ hiện nay không bên nào hứa hẹn nhiều về việc cải thiện mối quan hệ đă chạm mức thấp nhất kể từ Chiến tranh Lạnh với Nga.
Bà Harris, phó tổng thống hiện tại, đă có lập trường cứng rắn với Nga, trong khi ông Trump, cựu tổng thống, được biết đến với sự ngưỡng mộ dành cho ông Putin. Tuy nhiên, tại cuộc họp vào tháng 9, ông Putin đă phàn nàn rằng khi ông Trump c̣n tại nhiệm, đă có “quá nhiều hạn chế và chế tài đối với Nga mà không có tổng thống nào từng đưa ra trước ông ấy”.
Ông Timothy Colton thuộc Học viện Harvard về Nghiên cứu Quốc tế và Khu vực cho biết ban lănh đạo Điện Kremlin “nói chung tin rằng sẽ không có điều ǵ tốt đẹp xảy ra trong cuộc bầu cử, theo quan điểm của Nga”.
Nhưng ông nói thêm rằng nh́n chung, ông Trump “có lẽ là lựa chọn của họ; ông ấy được biết đến nhiều hơn”.
Các vấn đề chính đối với Nga khi cuộc bầu cử Hoa Kỳ đang đến gần:
Viện trợ cho Ukraine sẽ ra sao?
Bà Harris được coi là có khả năng tiếp tục sự hỗ trợ quân sự và kinh tế lớn của chính quyền Biden cho Ukraine khi cuộc xâm lược của Nga kéo dài sang năm thứ ba.
Ông Trump đă khoe khoang rằng mối quan hệ của ông với ông Putin và sự tôn trọng từ Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy mạnh mẽ đến mức ông có thể đàm phán chấm dứt chiến tranh “trong 24 giờ”. Ông từ chối nêu chi tiết chiến lược của ḿnh, nhưng những phát biểu gần đây chỉ trích các chế tài nói chung cho thấy ông có thể dỡ bỏ các chế tài đối với Nga như một động cơ giúp giải quyết xung đột.
Trong cuộc tranh luận với bà Harris, ông Trump đă hai lần từ chối trả lời trực tiếp liệu ông có muốn Ukraine giành chiến thắng trong cuộc chiến hay không, trong khi bà Harris ca ngợi sự ủng hộ của phương Tây đối với Kyiv và thúc giục điều này tiếp tục.
“Nếu không, ông Putin sẽ ngồi ở Kyiv và để mắt đến phần c̣n lại của châu Âu. Bắt đầu từ Ba Lan”, bà nói.
Người đồng hành tranh cử của ông Trump là Thượng nghị sĩ JD Vance đă đề cập đến các đề nghị có thể gợi ư về suy nghĩ của Trump: để Ukraine phi quân sự hóa lănh thổ mà Nga đă chiếm đóng và đồng ư trung lập vĩnh viễn. Những điều khoản đó sẽ là điều đáng nguyền rủa đối với Kyiv, nhưng ông Trump đă tỏ ra không mấy thông cảm với Ukraine, nói rằng ông Zelenskyy “không bao giờ nên để cuộc chiến đó bắt đầu”.
Bà Harris chưa nêu rơ lập trường của bà sẽ khác với ông Biden như thế nào. Hoa Kỳ đă cung cấp cho Ukraine hơn 59,5 tỷ đô la vũ khí và viện trợ kể từ khi Nga xâm lược vào năm 2022. Trước đây, bà đă nói rằng sẽ là ngu ngốc nếu mạo hiểm với các liên minh toàn cầu mà Hoa Kỳ đă thiết lập và lên án “sự tàn bạo” của ông Putin.
Một chiến thắng của bà Harris “có khả năng hứa hẹn sự hỗ trợ liên tục của Hoa Kỳ miễn là chính quyền có thể duy tŕ được sự ủng hộ của quốc hội”, Nhóm Khủng hoảng Quốc tế cho biết trong một bài b́nh luận, mặc dù họ nói bà có thể t́m cách chấm dứt cuộc chiến tích cực hơn ông Biden. Sự thù địch ngày càng tăng của quốc hội đối với các khoản viện trợ khổng lồ cho Ukraine có thể cản trở hoặc định h́nh lại chiến lược của bà.
Hoa Kỳ sẽ tiếp cận Nga như thế nào về vấn đề nhân quyền?
Bà Harris đă trực tiếp đối đầu với Nga về những vấn đề như vậy, đặc biệt là trong trường hợp cái chết trong tù của nhà lănh đạo đối lập Nga Alexei Navalny. Bà là một trong những nhà lănh đạo nước ngoài đầu tiên b́nh luận về cái chết của ông, gọi đó là “một dấu hiệu nữa cho thấy sự tàn bạo của Putin”.
Ông Trump đă tŕ hoăn b́nh luận trong nhiều ngày, sau đó không liên hệ ông Putin với vấn đề này. Ông ví h́nh phạt đối với ông Navalny giống như vụ truy tố gian lận của chính ḿnh, gọi trường hợp của ông là “một dạng Navalny”.
Ông Trump đă kêu gọi một dự luật tuyên bố chỉ có hai giới tính và cam kết không cho phụ nữ chuyển giới tham gia các môn thể thao dành cho nữ — những lập trường tương tự như cách Nga dưới thời ông Putin đă xóa bỏ quyền LGBTQ+ và ca ngợi “các giá trị truyền thống”.
Việc ông mô tả đảng Dân chủ và các đối thủ của ḿnh là “kẻ thù bên trong” không khác ǵ về mặt tinh thần so với việc Nga đang tăng tốc đàn áp phe đối lập.
NATO sẽ bị ảnh hưởng như thế nào?
Ông Trump đă vật lộn với các thành viên trong liên minh NATO, yêu cầu họ phải đáp ứng các mức chi tiêu đă thỏa thuận cho quân đội của họ trong ngân sách quốc gia. Ông cho biết với tư cách là tổng thống, ông đă cảnh báo các nhà lănh đạo trong NATO rằng ông sẽ từ chối bảo vệ các quốc gia không đạt được các mục tiêu chi tiêu đó và rằng Nga có thể “làm bất cứ điều ǵ họ muốn” đối với các quốc gia như vậy.
Ông Trump cũng đă đặt câu hỏi về điều khoản pḥng thủ chung của hiến chương NATO, đặt câu hỏi trong một cuộc phỏng vấn tại sao Hoa Kỳ phải có nghĩa vụ bảo vệ “những người rất hung hăng” của Montenegro, một thành viên NATO.
Bà Harris nói rằng cam kết của Hoa Kỳ đối với NATO là “sắt thép”. Bà chưa cân nhắc liệu bà có ủng hộ Ukraine trở thành thành viên của liên minh hay không.
C̣n các thỏa thuận kiểm soát vũ khí với Nga th́ sao?
Ông Putin đă nhiều lần vung thanh kiếm hạt nhân khi ông t́m cách ngăn chặn phương Tây hỗ trợ Ukraine.
Hiệp ước kiểm soát vũ khí hạt nhân c̣n lại cuối cùng giữa Moscow và Washington, New START, sẽ hết hạn vào năm 2026, một năm sau khi tân chính quyền ở Mỹ nhậm chức, và triển vọng của hiệp ước đang gặp khó khăn.
Ông Biden đă nhanh chóng gia hạn hiệp ước sau khi nhậm chức, và bà Harris có thể được kỳ vọng sẽ tiếp bước sự ủng hộ đó đối với hiệp ước hạn chế số lượng bệ phóng phi đạn hạt nhân xuyên lục địa.
Nga đă đ́nh chỉ tham gia vào năm 2023 — mặc dù không rút lui — và Hoa Kỳ đă trả đũa bằng các biện pháp bao gồm dừng chia sẻ thông tin về vị trí và t́nh trạng của phi đạn.
Ông Trump, mặc dù đă cảnh báo về mối đe dọa của “việc hạt nhân tăng nhiệt”, đă thực hiện các bước khi c̣n đương nhiệm để phá bỏ chế độ kiểm soát vũ khí, bao gồm cả việc rút khỏi Hiệp ước INF về vũ khí hạt nhân tầm trung — hiệp ước cấm các phi đạn hạt nhân và thông thường trên mặt đất có tầm bắn từ 500-5.500 km.
Khi c̣n đương nhiệm, ông Trump đă kêu gọi một hiệp ước hạt nhân mới bao gồm cả Nga và Trung Quốc.
Ứng viên tổng thống Đảng Cộng ḥa Donald Trump từng tuyên bố sẽ điều tra hoặc truy tố các đối thủ chính trị, nhân viên bầu cử và những người cánh tả nếu tái đắc cử, theo Reuters.
Ông Trump tuyên bố sẽ điều tra những người mà ông cáo buộc (nhưng không đưa ra bằng chứng) rằng có thể gian lận theo hướng có lợi cho bà Kamala Harris trong cuộc bầu cử ngày 5/11.
Ông từng tuyên bố rằng ḿnh là nạn nhân của gian lận trên diện rộng trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2020, dù các ṭa án, chính quyền bang và thành viên trong chính quyền của ông trước đây đều bác bỏ những cáo buộc này.
Bà Harris từng nói rằng, nếu tái đắc cử, ông Trump sẽ củng cố quyền lực cực đoan và không bị kiểm soát.
‘Kẻ thù bên trong’
Khi được hỏi trên Fox News về đánh giá khả năng xảy ra bạo loạn vào ngày bầu cử, ông Trump trả lời rằng vấn đề nghiêm trọng hơn là "kẻ thù bên trong."
"Nước Mỹ có những kẻ bệnh hoạn, những kẻ cánh tả cực đoan... và Vệ binh Quốc gia Mỹ, nếu cần thiết, sẽ giải quyết vấn đề đó dễ thôi, hoặc nếu thực sự cấp bách, quân đội sẽ vào cuộc.”
Đương nhiên là ông Trump không có thẩm quyền huy động quân đội vào ngày bầu cử, nhưng những b́nh luận của ông khiến các nhà phê b́nh lo ngại, cho rằng ông Trump, nếu tái đắc cử, có thể coi lực lượng vũ trang là một vũ khí tiềm năng để chống lại đối thủ.
Ông Trump lặp lại cụm từ “kẻ thù bên trong” trong một cuộc phỏng vấn vào tuần trước với người làm podcast nổi tiếng Joe Rogan, khẳng định rằng những kẻ đó c̣n đáng lo ngại hơn ông Kim Jong-un, nhà lănh đạo của quốc gia sở hữu hạt nhân Triều Tiên.
Đối thủ chính trị
Ông Trump đă kêu gọi tiến hành các cuộc điều tra nhằm vào bà Harirs, Tổng thống Mỹ Joe Biden, cựu Tổng thống Barack Obama và cựu Dân biểu Liz Cheney - một trong những thành viên Đảng Cộng ḥa nổi bật nhất đă quay lưng lại với ông Trump.
Trong một cuộc mít tinh ở Pennsylvania vào tháng Chín, ông Trump tuyên bố Phó Tổng thống Harris phải chịu trách nhiệm về "câu chuyện tội ác lớn nhất trong thời đại chúng ta," ám chỉ hoạt động vượt biên trái phép.
"Bà ta cần phải bị luận tội và truy tố v́ những hành động của ḿnh," ông Trump nói.
Trên mạng xă hội Truth Social của ḿnh, ông Trump cũng chia sẻ những bài viết kêu gọi các ṭa án binh xét xử bà Cheney và ông Obama.
Nhân viên bầu cử
Vào ngày 25/10, ông Trump dọa sẽ truy tố hàng loạt cá nhân với mức độ chưa từng có nếu họ gian lận vào ngày 5/11.
“Hăy biết là nguy cơ pháp lư này có thể áp dụng cho cả các luật sư, nhà hoạt động chính trị, nhà tài trợ, cử tri bất hợp pháp và quan chức bầu cử biến chất,” ông Trump viết trên Truth Social.
“Những kẻ tham gia vào hành vi bất chính sẽ bị truy lùng, bắt giữ và truy tố ở mức độ, thật không may, lớn chưa từng có ở đất nước của chúng ta,” ông viết thêm.
Ông Trump và các đồng minh đă chuẩn bị sẵn cho viễn cảnh thua cuộc vào tháng 11 bằng cách khơi dậy nỗi ngờ vực trong ḷng cử tri về tính hợp pháp của cuộc bầu cử.
Ông Trump mô tả các thành viên Đảng Dân chủ là những kẻ gian lận, nói việc bỏ phiếu qua thư là tồi tệ và kêu gọi những người ủng hộ ông đi bầu với số lượng lớn để khiến cuộc bầu cử “lớn tới mức không thể gian lận được”.
Người biểu t́nh
Sau các cuộc biểu t́nh ủng hộ Palestine tại các trường đại học trên khắp nước Mỹ trong năm nay, ông Trump nói với Fox News vào tháng Bảy rằng bất kỳ ai xúc phạm quốc kỳ Mỹ cần bị kết án một năm tù.
“Mọi người sẽ nói: ‘Ôi, điều đó vi hiến’. Chỉ có những kẻ ngu ngốc mới nói vậy,” ông nói, bổ sung rằng ḿnh muốn làm việc với Quốc hội để hợp pháp hóa việc áp dụng án tù cho hành vi này.
Ông Trump cũng tuyên bố sẽ cấm việc tái định cư cho những người tị nạn tới từ các khu vực “đầy rẫy khủng bố” như Gaza, đồng thời bắt giữ “những tên côn đồ ủng hộ Hamas” tham gia vào các hành động phá hoại, ám chỉ rơ ràng tới những sinh viên biểu t́nh tại các trường đại học.
Khu vực công nghệ
Ông Trump cũng đă cảnh báo CEO Meta Mark Zuckerberg và Google về điều mà ông cho là sự can thiệp bầu cử tiềm tàng trên các nền tảng công nghệ của họ.
Ông Trump cáo buộc Meta đă ngăn chặn các nội dung lẽ ra đă gây hại cho ông Biden trong cuộc bầu cử năm 2020, và chỉ trích những khoản đóng góp của ông Zuckerberg đă giúp tăng cường hạ tầng kỹ thuật bầu cử.
“Chúng tôi đang theo dơi sát ông ta, và lần này nếu ông ta làm bất kỳ điều ǵ phạm pháp, ông ta sẽ sống phần đời c̣n lại trong tù,” ông Trump viết trong cuốn sách mới phát hành Save America (tạm dịch: Cứu lấy nước Mỹ), theo các bài đánh giá của truyền thông về cuốn sách.
Ông Zuckerberg vẫn chưa công khai phản hồi lời đe dọa ông Trump hoặc lên tiếng ủng hộ ứng cử viên tổng thống nào, nhưng đă gọi cách ông Trump phản ứng trong vụ ám sát hụt ngày 13/7 là “một trong những điều ngầu nhất tôi từng thấy trong đời”.
Ông Trump cũng từng đe dọa sẽ chỉ đạo Bộ Tư pháp điều tra h́nh sự Google do “chỉ tiết lộ và hiển thị thông tin xấu về Donald J.Trump,” theo một bài viết tháng Chín trên Truth Social.
“Khi tái đắc cử, tôi sẽ yêu cầu truy tố họ [Google] ở các mức cao nhất,” ông Trump viết.
Ông không đưa ra bất cứ bằng chứng nào cho cáo buộc của ḿnh nhằm vào Google.
Google chưa phản hồi đề nghị b́nh luận về tuyên bố của ông Trump.
Các công tố viên
Ông Trump và các đồng minh đă kêu gọi truy tố, sa thải hoặc tống giam những công tố viên bất tuân hoặc từng điều tra ông.
Trong một buổi phỏng vấn vào tháng Tư với Tạp chí Time, ông Trump đă nói rằng có thể sa thải những công tố viên liên bang bất tuân lệnh truy tố một ai đó của ông.
“Sẽ tùy vào từng trường hợp,” ông Trump nói.
Trước đó, trong tháng này, ông Trump cũng đă nói rằng nếu tái đắc cử, ông sẽ sa thải ông Jack Smith – công tố viên liên bang dẫn dắt các cuộc điều tra h́nh sự về nỗ lực lật ngược thất bại của ông Trump trong cuộc bầu cử năm 2020 và các cáo buộc ông Trump xử lư sai tài liệu mật sau khi rời nhiệm sở.
Trước đó, trong một bài phát biểu vào tháng 4/2023, ông Trump gọi Công tố viên quận Manhattan Alvin Bragg là “tên tội phạm” sau khi ông Bragg thành công thuyết phục bồi thẩm đoàn New York lần đầu tiên đưa ra cáo buộc h́nh sự đối với một cựu tổng thống Mỹ.
“Ông ta nên bị truy tố hoặc ít nhất cũng nên từ chức,” ông Trump nói.
Đồng minh của ông Trump, ông Steve Bannon, một tiếng nói có tầm ảnh hưởng trong phong trào Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại của ông Trump, từng tuyên bố nên bỏ tù ông Bragg.
Gọi là chuyện dài, v́ bắt đầu từ cả chục năm trước và chưa biết bao giờ chấm dứt.
Hồi 1: Hillary và Trump, vừa bầu vừa bực, năm 2016
Trong bài ‘Vừa bầu vừa bực’ đăng trên Da Màu ngày 18-10-2016, người viết có nhận xét: “Sống tại Mỹ trên bốn thập niên, trải qua mười cuộc tổng tuyển cử, chưa có cuộc bầu cử tổng thống nào lạ lùng và gây bực ḿnh như năm nay”.
Tại sao bực ḿnh? Ở Việt Nam người ta thường nói “đảng cử dân bầu”, có ư chê trách một thứ bầu cử lấy lệ, không có tự do và công bằng. Ở Mỹ cũng đảng cử dân bầu, nhưng khác VN ở chỗ, Mỹ có nhiều đảng, trong số này, hai đảng lớn nhất là Dân Chủ và Cộng Hoà, mỗi đảng, theo một thủ tục chọn lựa sơ bộ rất gay go, cử ra đại diện khá nhất của đảng, để cử tri toàn quốc tự do bầu chọn theo lương tâm ḿnh. V́ đă qua cuộc chọn lựa sơ bộ, đáng lẽ người đại diện mỗi đảng, ít nhất phải là người có đủ tư cách, khả năng và những đức tính căn bản cần thiết cho người lănh đạo. Trong ngày tổng tuyển cử, cử tri toàn quốc chỉ chú tâm vào đường lối, chính sách của mỗi đảng để quyết định, không phải bận tâm về kẻ xấu người tốt, mà là lựa chọn giữa ai là người hợp với ḿnh hơn.
Cả hai ứng cử viên đại diện Dân Chủ và Cộng Hoà trong cuộc bầu cử năm 2016 đều không xứng đáng với chức vụ tổng thống. V́ thế nên cử tri bực ḿnh. Căn cứ vào đâu để nói cả hai đều bất xứng?
Trước hết, đại diện đảng Dân Chủ là bà Hillary Clinton, cựu đệ nhất phu nhân. Cựu ngoại trưởng và cựu nghị sĩ. Không ai cấm bà theo đuổi tham vọng trở thành nữ tổng thống đầu tiên của Mỹ, nhưng quá nhiều tham vọng, chứng tỏ là người có ḷng tham không đáy. Bầu tổng thống cũng giống như chọn người giúp việc, tin cẩn người quá tham lam, có ngày sạt nghiệp.
Đó không chỉ là nhận xét riêng của người viết này. Một nhân vật uy tín cũng nói như thế. Đại Tướng Colin Powell, Ngoại Trưởng tiền nhiệm của bà Hillary, cũng nói bà ấy là người tham lam. Cựu Ngoại Trưởng Powell nhận xét vào năm 2015: Mọi sự Hillary Clinton đụng tới, bà ấy đều làm hư với sự ngạo mạn (Everything HRC touches she kind of screws up with hubris). Ông c̣n nói bà ấy là người tham lam, lố bịch (greedy, foolish).
Nhưng nghe người khác nói, không bằng nghe và nh́n chính lời nói và việc làm của bà ấy. Trong cuộc gây quỹ bầu cử vào ngày 9-9-2016, bà Hillary nói rằng một nửa số người ủng hộ ông Trump, đối thủ của bà, là một giỏ rác rưởi (Basket of deplorables); họ thuộc thành phần kỳ thị chủng tộc, giới tính, đồng tính, bài ngoại và chống hồi giáo. Tranh cử là mời gọi sự ủng hộ dành cho ḿnh, không phải là chửi bới, gây hận thù với người khác. Hôm sau bà đă phải xin lỗi, nhưng lời nói, một khi ra khỏi miệng, như nước đổ xuống đất, không thể thu lại được.
Về việc làm, có nhiều chuyện đáng chê về bà Clinton, nhưng lẫn lộn công tư là điều không thể bỏ qua đối với một người giữ chức vụ quan trọng như Ngoại Trưởng. Vụ dùng emails của một hăng tư trong giao dịch công vụ, là chuyện đáng ngại nhất.Theo ghi nhận của FBI: “17.448 email không được bàn giao cho tổng thanh tra. Ngoài ra c̣n có 33.000 emails đă bị xóa”.
Ông Nixon đă bị mất chức v́ xóa băng ghi âm, chẳng lẽ nước Mỹ nên bầu một tổng thống khác có thói quen xóa emails? Theo những ghi chú của FBI, bà Clinton nói bà không hề biết một số emails bà nhận được chứa thông tin bảo mật, bởi v́ bà không biết rằng kư hiệu “C” có nghĩa là “Classified” (bảo mật)”. Ngay cả người dân vô học cũng không thể nại cớ trước ṭa để chạy tội rằng ḿnh không biết luật.
Kể chuyện bực ḿnh về ứng cử viên Hillary Clinton như vậy cũng tạm đủ, v́ bà đă thất cử.
Dầu sao, cũng cần ghi nhận, tuy thua, bà Hillary Clinton đă chịu thua với một thái độ rất đàng hoàng, người lớn; không cay cú la lối rằng đă bị đối thủ ăn gian, mặc dù số phiếu cử tri đại chúng của bà nhiều hơn ông Trump tới gần ba triệu phiếu. Theo kết quả bầu cử chính thức, bà Hillary được 65.853.514 phiếu (48,18%), ông Trump được 62.984.828 phiếu (46,9%). Nhưng bà thua ông Trump về phiếu cử tri đoàn; Hillary 227, so với Trump 305.
***
Về phần ông Trump, tuy đắc cử, nhưng chuyện bực ḿnh về ông ta nhiều hơn. Bực ḿnh nhất là về tư cách, thô lỗ và nói năng ẩu tả.
Trở lại nhận xét của Tướng Colin Powell, v́ là cựu Ngoại Trưởng thuộc chính quyền Cộng Ḥa, cùng đảng với ông Trump nên phát biểu của ông không thể coi là thiên vị đảng phái. Ông nhận xét rằng, ứng viên tổng thống đại diện đảng Cộng Ḥa Donald Trump là “sự hổ thẹn quốc gia và là kẻ bị quốc tế khinh bỉ. Ông ta không biết xấu hổ” (national disgrace and an international pariah. He has no sense of shame).
Tại Đại hội đảng Cộng Ḥa, trong phần mở đầu diễn văn quan trọng nhất của ḿnh, ông Trump tuyên bố “chúng ta sẽ đưa đất nước trở lại an ninh, thịnh vượng và ḥa b́nh. Chúng ta sẽ là một đất nước của bao dung và nhiệt t́nh. Nhưng chúng ta cũng là một nước của luật pháp và trật tự”. (We will lead our country back to safety, prosperity and peace. We will be a country of generosity and warmth. But we will also be a country of law and order). Chỉ với mấy chục chữ này, đủ để chứng tỏ ông Trump là một người ba xạo:
– Ông Trump hứa làm cho đất nước thịnh vượng và ḥa b́nh, trong khi thú nhận chính ḿnh là người đă góp phần làm cho đất nước bị nhũng loạn, đổ vỡ. Trong cuộc vận động sơ bộ, ông nói: “Tôi sẽ nói với các bạn rằng chế độ của chúng ta đă đổ vỡ. Tôi đă cho rất nhiều người… Tôi cho mọi người. Khi họ gọi, tôi cho. Và bạn biết không? Vài ba năm sau, khi tôi cần điều ǵ từ họ, tôi gọi, và họ sẵn sàng giúp tôi” (I will tell you that our system is broken. I gave to many people, I give to everybody. When they call, I give. And do you know what? When I need something from them two years later, three years later, I call them, they are there for me).
Ông c̣n nói rơ rằng những người nhận tiền rồi đáp lại bằng việc làm, “không nhất thiết họ làm những ǵ đúng cho đất nước. Họ sẽ làm những ǵ phù họp với quyền lợi đặc biệt của họ, của người cho tiền, của các nhà vận động… Không tốt cho đất nước” (They won’t necessarily do what’s right for the country. They’ll do what’s right for their special interests, their donor, their lobbyists, et cetera. Not good for the country).
Trong cuộc vận động tại Iowa vào đầu năm 2016, ông Trump nói thẳng: “Tôi phải cho họ, v́ khi tôi cần ǵ, tôi sẽ đạt được. Khi tôi gọi, họ hôn đít tôi (“I’ve got to give to them, because when I want something, I get it. When I call, they kiss my ass”).
Nói vậy rồi ông Trump vỗ ngực tự khoe: “Không ai biết rơ chế độ hơn tôi, đó là điều tại sao chỉ ḿnh tôi có thể sửa chữa nó” (Nobody knows the system better than me, which is why I alone can fix it). Một người chủ động góp phần vào việc làm cho chế độ và xă hội băng hoại, rồi tự phụ chỉ có ḿnh sửa được những sai lầm đó, khác ǵ một kẻ cướp yêu cầu mọi người chọn ḿnh làm lănh chúa, v́ chỉ có ḿnh biết được cách đem lại an b́nh, thịnh vượng.
– Ông Trump hứa hẹn một đất nước bao dung và nhiệt t́nh, trong khi ông tuyên chiến với nhiều thành phần, cả người cùng đảng và dọa bỏ tù cả đối thủ của ḿnh. Ông nói về bà Clinton: “Giam mụ ấy lại là đúng. Mụ ấy phải vào tù” (“Lock her up is right. She has to go to jail”). Dân chủ, bao dung và nhiệt t́nh không phải là nhốt đối thủ vào tù.
– Ngoài ra, qua vụ băng ghi âm, gọi là Access Hollywood tape do Washington Post tiết lộ ngày 7-10-2016, mà chính ông Trump đă phải xin lỗi, ông đă bộc lộ những điều quá tục tĩu. Ông khỏe, đă từng cố gắng hết sức để cưỡng dâm một phụ nữ có chồng, nhưng không thành công. Ông cũng tự nhận, hễ thấy phụ nữ vừa mắt là ông không thể đợi được, “hôn liền, và cứ chộp ngay vào chỗ kín của họ; ḿnh là sao, muốn làm ǵ th́ làm”. Điều này, không thể chấp nhận đối với một kẻ phàm phu tục tử, huống chi là một nguyên thủ quốc gia. Nhà truyền thông Billy Bush nghe ông nói bậy từ tháng 9 năm 2005 mà không tỏ thái độ, đă bị cách chức. Chỉ nghe ông nói bậy đă đáng bị mất chức, c̣n kẻ nói bậy là ông, sẽ thành tổng thống!
***
Tuy bực ḿnh trước cả hai ứng cử viên chính trong cuộc bầu cử 2016, người viết này vẫn đi bầu, nhưng không bầu cho ai làm tổng thống. Chỉ bầu cho các chức vụ khác, với ư định, nếu không ai có đủ số phiếu tối thiểu là 270 của cử tri đoàn để đắc cử, th́ Quốc Hội sẽ phải bầu chọn theo thủ tục đă được quy định bởi Hiến Pháp. Đồng thời, dự đoán rằng: Hillary Clinton hay Donald Trump vào Nhà Trắng, bực th́ vẫn bực, nhưng chưa phải là ngày tận thế của nước Mỹ.
Kỳ 2: Biden và Trump, lớn và không chịu lớn, năm 2020
Cuộc bầu cử ngày 3 tháng 11 năm 2020, là một sự kiện lịch sử ít khi xảy ra lần thứ hai trong đời một người. Cuộc bầu cử này không phải là cơ hội lựa chọn b́nh thường về sự khác nhau trong chính sách cai trị giữa hai đảng vẫn thay nhau cầm quyền, cũng không phải chỉ lựa chọn về cá nhân giữa hai ứng cử viên, mà là một lựa chọn có tính cách sống c̣n. Một lựa chọn giữa thất vọng và hy vọng, giữa đi tới hay đi lui, giữa đoàn kết hay chia rẽ, giữa yêu thương hay hận thù, giữa cô lập hay ḥa đồng, giữa lỗ măng hay tử tế, giữa ích kỷ hay vị tha, giữa dối trá hay chân thành. Tiêu biểu cho tất cả những khác biệt nêu trên là hai ứng cử viên, Donald Trump và Joseph Biden.
Người viết đă đoán sai, khi nghĩ rằng cuộc bầu cử gây cấn diễn ra ngày 3-11-2020, ít khi xảy ra lần thứ nh́ trong đời một người. Nhưng, chỉ bốn năm sau, một cuộc bầu cử giống như thế và c̣n gây cấn hơn, diễn ra vào ngày 5-11-2024. Nhưng đó là chuyện sẽ nói tới trong Hồi 3. Bây giờ xin nhắc lại chuyện cũ trong Hồi 2:
Donald Trump, “thiên tài” không chịu lớn
Donald Trump tự nhận ḿnh là thiên tài, cái ǵ cũng hơn người, hạng nhất về mọi phương diện. H́nh trên đây, người viết chụp từ một bích hoạ tại khu triển lăm lộ thiên ở Miami, vào dịp nghỉ lễ Giáng Sinh năm 2017. Qua chữ kư của hoạ sĩ, mầu trắng mờ, ở phía dưới góc bên phải, giống như ba chữ DNK ’17, có thể đoán là h́nh vẽ năm 2017, sau khi Trump đắc cử tháng 11 năm 2016.
H́nh một đứa trẻ c̣n mặc tă, phóng uế trên Hiến Pháp Mỹ, với những biểu hiệu chim Twitter bay ra từ miệng, phía sau là sọ người, tượng trưng nhiều người chết và lửa cháy dữ dội, trên trời là địa cầu với bản đồ châu Mỹ. Bức hoạ mang tính tiên tri, v́ vài ba năm sau mới có nạn cháy rừng ở Cali và hơn một triệu người chết v́ Covid-19 ở Mỹ. Tuy Twitter đă thay đổi, mang tên mới là X, và chủ mới là Elon Musk, nhưng chủ mới của Twitter ủng hộ ông Trump nhiệt t́nh hơn chủ cũ. C̣n việc phóng uế trên hiến pháp và luật lệ, vẫn không có ǵ thay đổi.
Nói chung, nét chính nổi bật về Trump, dưới mắt nhiều người, tuy thuộc nhiều thành phần khác nhau, nhưng có cùng nhận xét, là tuy đă ở tuổi 78, Trump vẫn hành động như một đứa trẻ.
Sau đây là một số nhân chứng, từ người trong gia đ́nh, đến những cộng sự có cơ hội gần gũi Trump.
Trước hết là Mary Trump, một nhà tâm lư học, là cháu gái của Trump, viết trong cuốn sách về chú ruột ḿnh, Too Much and Never Enough: How My Family Created the World’s Most Dangerous Man (Quá nhiều và không bao giờ đủ: Chuyện gia đ́nh tôi đă tạo ra một người nguy hiểm nhất thế giới). Mary viết: “Tôi luôn tin rằng từ thâm tâm Donald là một đứa trẻ sợ hăi”. (I’ve always believed that deep down Donald is a terrified little boy).
Nhân chứng thứ nh́ là John Bolton, kiên tŕ theo Cộng Ḥa bảo thủ từ khi c̣n đi học, từng là Phụ Tá Ngoại Trưởng và Đại Sứ Mỹ tại Liên Hiệp Quốc thời George W. Bush, là Cố Vấn Anh Ninh Quốc Gia thứ nh́ của Trump, viết trong cuốn hồi kư ‘The Room Where It Happened’ (Căn pḥng nơi nó xảy ra), rằng: “Tôi không nghĩ ông ta có nhân cách hay thích hợp để làm tổng thống. Có lần tôi nói với một nhà tâm lư học rằng Trump không có nhân cách và ổng nói, chắc ông ta có chứ, nhưng có một nhân cách bị khuyết tật”. (I don’t think he has the character or fitness to be president. I once said to a psychologist that Trump doesn’t have character and he said, sure he does, he has a character defect).
Vẫn trong hồi kư trên, Bolton kể: “Charles Krauthammer, một nhà b́nh luận sắc bén, nói với tôi rằng trước đây ông đă sai khi cho rằng tác phong của Trump giống một đứa bé 11 tuổi. Krauthammer nhận định, ‘Tôi đă sai 10 năm. Ông ấy giống như đứa trẻ một tuổi. Mọi sự được nh́n qua lăng kính liệu nó có phù hợp với quyền lợi Donald Trump không’”. (“Charles Krauthammer, a sharp critic of his, told me he had been wrong earlier to characterize Trump’s behavior as that of an eleven-year-old boy. ‘I was off by ten years,’ Krauthammer remarked. ‘He’s like a one-year-old. Everything is seen through the prism of whether it benefits Donald Trump’”.)
Nhân chứng thứ ba là Anthony Scaramucci, một người hoạt động trong lănh vực tài chánh ở New York, theo đảng Cộng Ḥa, được Trump bổ nhiệm làm Giám Đốc Truyền Thông tại Bạch Ốc vào tháng 7-2017. Chỉ tại chức được 11 ngày trước khi bị sa thải. Mất việc rồi, ông ta vẫn tiếp tục lên tiếng bênh vực Trump, cho rằng ḿnh theo Cộng Ḥa, có bổn phận ủng hộ tổng thống Cộng Ḥa. Cho đến năm 2019, khi Trump công kích Dân Biểu Ilhan Omar (D-Minn.) và mấy bạn đồng viện da mầu khác của bà này, là sao mấy người không về nước ḿnh sống mà tranh đấu, Scaramucci mới tỉnh ngộ, rằng ông của ḿnh cũng là di dân đến từ Ư một trăm năm trước.
Ông Scaramucci bắt đầu nói ra nhận xét về Trump: “Bạn phải nh́n vào cái tác phong bốc đồng, sự vô lư, thiếu trưởng thành. Ông ấy không phải là một người đă phát triển thành người lớn. Ông ấy đang làm những chuyện kỳ cục và tôi sợ cho thế giới và tôi sợ cho đất nước”. (You just have to look at the manic behaviour, the absurdity, the lack of maturity. He’s not a fully developed adult. He’s out there doing ridiculous things and I fear for the world and I fear for the country).
Nhân chứng thứ tư là Miles Taylor, cựu chánh văn pḥng bộ An Ninh Nội Đia; một bộ lớn trong chính phủ với 240.000 nhân viên; người vào năm 2018 đă viết một bài quan điểm trên báo New York Times, nêu ra nhiều lỗi lầm của Trump, kư tên Vô Danh (anonymous). Trump ra lệnh cố t́m tông tích tác giả, nhưng không thành công. Ngày 28-10-2020, Miles Taylor lên tiếng nhận ḿnh là tác giả, và đưa ra tuyên bố, giải thích lư do tại sao đă viết quan điểm ẩn danh, và bây giờ ra mặt.
Taylor cũng là tác giả giấu tên một cuốn sách, tựa là A Warning (Một báo động), trong đó có nhận xét rằng: Trump như một “đứa trẻ mười hai tuổi trong tháp kiểm soát an ninh không lưu, nhấn bừa băi vào những nút điều khiển, không màng tới những máy bay đang trượt trên đường băng” (Trump as a 12-year-old in an air traffic control tower, pushing the buttons of government indiscriminately, indtfferent to the planes skidding across the runway).
***
Đọc một số nhận xét tiêu biểu của những người biết rơ ông Trump, nói rằng ông ta giống một đứa trẻ con, người viết này cảm thấy bất b́nh, và chỉ có thể đồng ư một nửa. Bất b́nh, v́ nói tổng quát như thế là vô t́nh phạm tới danh dự của đại đa số thành phần trẻ con. Không cần bàn căi nhiều. Tất cả mọi người lớn đều đă trải qua thời kỳ là trẻ con, và ai cũng biết, không phải tất cả trẻ con đều giống nhau. Có trẻ con ngoan và trẻ con hư, trẻ con sáng dạ và trẻ con tối dạ. Trẻ con vâng lời, và trẻ con rắn mặt. Trẻ con chăm chỉ và trẻ con lười biếng; trẻ con kỷ luật và trẻ con phá phách; trẻ con có giáo dục và trẻ con mất dậy. Có những trẻ con dễ thương và trẻ con đáng ghét. Trẻ con thành thật và trẻ con gian manh. Trẻ con thương người và trẻ con độc ác. Tuy thành phần xấu thường không nhiều, nhưng khi nói ai giống trẻ con, cần xác định trẻ con thuộc loại nào, để khỏi mang tiếng chung cho toàn thể trẻ con.
Theo cuốn sách của Mary Trump đă nói tới ở trên, vào năm 1959, ở tuổi 13, đang học lớp 7 tại một trường tư danh tiếng gần nhà ở Queens, là Kew-Forest school, chú Trump được chuyển trường, nhập học tại New York Academy, cách nhà gần trăm cây số. Qua vụ này, có người nghĩ rằng, vĩ nhân có khác, yêu nước từ nhỏ, mới 13 tuổi đă nhập trường vơ bị, để sớm được rèn luyện thành chiến sĩ bảo vệ quốc gia. Có người c̣n nói rằng ông Trump xuất thân từ trường Vơ Bị Quốc Gia West Point.
Nhờ cuốn sách của Mary Trump, người ta được biết, hồi học ở Kew-Forest, cậu Trump phá quá, cứng đầu, ngỗ nghịch, chẳng những đánh nhau với đồng bạn, có lần c̣n tấn công cả thầy giáo. Trong khi ấy, bố cậu là Fred Trump, một ngời giầu có, từng giúp đỡ nhiều, và đồng thời là thành viên của hội đồng quản trị nhà trường. Bố cậu đă mất nhiều th́ giờ họp với đại diện trường về hạnh kiểm của cậu. Là chỗ ân t́nh, nhà trường chưa áp dụng biện pháp kỷ luật cuối cùng là đuổi cậu, nhưng có người cảm thấy ái ngại, đề nghị với ông Fred Trump nên cho cậu nhập học viện quân sự (New York Military Academy) để cậu có cơ hội được làm quen với kỷ luật. Thế là ông chấp thuận, và cậu đổi trường, học tại NYMA cho đến hết lớp 12. Những người thân quen và chính ông Trump sau này cho biết, bản tính ông từ nhỏ đến lớn vẫn thế, chẳng có ǵ thay đổi.
Tới đây, chắc bạn đọc đă có thể dễ dàng định vị cho ông Trump vào loại trẻ con nào.
Cũng v́ nghĩ ông Trump giống trẻ con, nên vào đầu nhiệm kỳ, một số nhân vật quan trọng trong chính quyền, như Ngoại Trưởng, Bộ Trưởng Quốc Pḥng, Bộ Trưởng Tư Pháp, Chánh Văn Pḥng Bạch Ốc, thường gặp riêng thảo luận về những vấn đề quan trọng, và hẹn nhau lúc nào cũng phải có một “người lớn” trong số họ ở gần ông Trump, để pḥng ngừa ông có quyết định sai lầm. Nhưng kế hoạch này không tồn tại lâu, v́ khi ông tổng thống già không chịu lớn này nắm vững quyền hành, các “người lớn” lần lượt bị sa thải, thay bằng đám bộ hạ lắm mưu nhiều chước, sẵn sàng tung hô lănh tụ, và trung thành phục vụ theo ư ông, bất chấp luật lệ.
Vụ Covid-19, với gần bốn trăm ngàn người chết và khoảng mười triệu người nhiễm bệnh ở Mỹ tính đến cuối năm 2020, là thử thách lớn nhất dành cho ông Trump. Là tài tử chính nổi tiếng nhờ chương tŕnh “Truyền h́nh thực tế” (Reality show), những chuyện gây sôi nổi trên thực tế là cơ hội ông không thể vắng mặt. Cho nên, thay v́ để các chuyên gia y tế đối phó với đại dịch, giải thích và hướng dẫn người dân pḥng ngừa đúng cách, đích thân Tổng Thống đă giành lấy vai chính, tự ḿnh giải thích và đưa ra các biện pháp nhắm vào mục đích ưu tiên là tái đắc cử!
Tổng Thống Trump được Chánh Văn Pḥng Bạch Ốc báo trước từ cuối tháng 1-2020, rằng đại dịch sắp tới vô cùng nguy hiểm, khi nó chưa chính thức được ghi nhận ở Mỹ. Một tháng sau, Trump vẫn cả quyết không có ǵ đáng ngại, mọi chuyện đều trong ṿng kiểm soát. Ông sợ, nếu báo động sớm, giá chứng khoán xuống, sẽ làm ông mất phiếu! Tính mạng người dân không đáng quan tâm bằng địa vị của ông!
Dân Mỹ chỉ bằng 4% dân số thế giới, số tử vong v́ Covid tại Mỹ cao tới 25% trong tổng số nạn nhân thế giới, nhưng ông Trump vẫn cho rằng Mỹ đă đối phó rất tốt với đại dịch. Ông lư luận: “Nếu tách riêng các tiểu bang xanh ra, chúng ta ở mức tôi nghĩ không đâu trên thế giới có thể sánh được. Chúng ta thực sự ở mức rất thấp trừ một số tiểu bang – họ là những tiểu bang xanh, và bang xanh quản trị” (If you take the blue states out, we’re at a level that I don’t think anybody in the world would be at. We’re really at a very low level but some of the states – they were blue states, and blue-state managed”).
Đúng là lư luận lấy được, theo kiểu trẻ con tối dạ. Tổng Thống Mỹ được bầu cử trên cả nước Mỹ, cai trị và có trách nhiệm với toàn quốc Mỹ, bất kể Blue States (Dân Chủ) hay Red States (Cộng Ḥa). Ông Tổng Thống nói như một người môi giới địa ốc ba xạo, thuyết phục khách hàng: Cái nhà này tốt lắm, nếu không kể cái hầm bị nước vào thường xuyên do bọn thợ xây cất làm ẩu, th́ trong t́nh trạng hoàn hảo, không có nhà nào khác cùng giá có thể sánh được!
Nhắc lại về ứng cử viên Donald Trump như vậy trong cuộc bầu cử 2020, coi như tạm đủ, v́ tài tử này c̣n tái xuất trong Kỳ 3.
Biden: Lớn lên từ lỗi lầm
Trong bài Trump và Biden bốn năm trước, người viết này đă ghi lại một giai thoại: Cuộc tranh cử tổng thống ṿng sơ bộ, giữa các ứng cử viên thuộc đảng Dân Chủ vào tháng 4-1987, ở New Hampshire, một cử tri, nhà giáo Frank Fahey, hỏi ứng cử viên Biden: “Thưa Nghị Sĩ, tôi có một câu hỏi rất nhanh: Ông đă theo học trường luật nào, và ông xếp hạng mấy?”
Biden có vẻ bực ḿnh, quật lại, “Tôi nghĩ rất có thể tôi có chỉ số thông minh IQ cao hơn ông nhiều, tôi nghĩ vậy. Tôi rất vui ḷng ngồi xuống và so sánh IQ của tôi với ông, nếu ông muốn”. (“I think I probably have a much higher IQ than you do, I suspect. I`d be delighted to sit back and compare my IQ with yours, if you’d like”).
Thái độ trên đây của Biden nhiều năm trước, rất giống với phản ứng quen thuộc của Trump như nhiều người đă biết, mỗi khi bị ai vặn hỏi về tŕnh độ thông minh của ḿnh. Điều này cho thấy, đă có thời, Biden và Trump giống nhau. Nhưng Trump vẫn thế, không chịu lớn, trong khi Biden nhận lỗi và lớn lên từ lỗi lầm của ḿnh.
Trump ứng cử tổng thống sau Biden ba thập niên, có lẽ nhờ kinh nghiệm người đi trước, đă cho luật sư Cohen viết thư cho các trường Trump từng theo học, dọa không được công bố điểm của Trump, nếu làm vậy, sẽ bị kiện. Nhờ thế, Trump được yên thân về học lực của ḿnh.
Về phần Biden, sau thái độ khó thương nêu trên, đă lănh đủ hậu quả. Nhiều báo, toàn là các cơ quan truyền thông có khuynh hướng thân Dân Chủ, như Newsweek, New York Times, và tờ báo địa phương ở Iowa, The Des Moines Register, đă phanh phui đủ chuyện sai trái của ứng cử viên ngựa non háu đá này, như:
– Thời c̣n học trường luật, Biden đă bị kỷ luật v́ sao chép một phần từ Law Review mà không ghi xuất xứ; đă không nói đúng về điểm và thứ hạng trong lớp.
– Khi vận động tranh cử, đă lấy từ diễn văn của Robert Kennedy, Hubert Humphrey, và quan trọng nhất, từ Neil Kinnock, một lănh tụ đảng Lao Động Anh cùng thời, mà vẫn theo thói quen, “quên” ghi nguồn gốc.
Trái với Trump không bao giờ chịu nhận ḿnh sai, Biden đă tức th́ nhận lỗi, và quyết định rút lui. Trước khi rút lui, Biden đă công bố lời thú nhận:
– “Tôi đă không ra trường với thứ hạng trong năm mươi phần trăm đầu của lớp tốt nghiệp trường luật và trí nhớ của tôi đă không chính xác”. (“I did not graduate in the top half of my class at law school and my recollection on this was inaccurate”).
– Đă bị rớt năm thứ nhất trường luật v́ trong bài thi có năm trang lấy từ law review mà không ghi rơ nguồn gốc.
Báo CHICAGO TRIBUNE ngày 22-9-1987, cho biết, theo điểm trong học bạ được công bố, Biden tốt nghiệp cử nhân với điểm “C” trung b́nh, thứ hạng 506 trên 688, và ra trường luật với thứ hạng 76 trên 85.
Ngày 7 tháng 9 năm 2020, báo Guardian của Anh cho biết, Neil Kinnock, người đă bị Joe Biden đạo văn trên ba chục năm trước, nhận định về vụ tai tiếng này, rằng: “Ông ta xứng đáng thắng giải ‘Joe là một gă thành thật’ (he deserves to win: ‘Joe’s an honest guy’.”
Vẫn theo nhận định của Kinnock, “Joe thành thật, ông ta can đảm, ông ta biết nhiều và kinh nghiệm, và trên mọi sự, ông ta hợp lư, tất cả những thứ khác với Trump. Một trong những điểm mạnh nhất của Joe, tôi nghĩ, chắc tự nhiên có, là ông ta b́nh thường”. (Joe is honest, he’s courageous, he’s well-informed and experienced, and most of all, he’s rational, all things that Trump isn’t. One of Joe’s greatest strengths, I think, certainly a natural attribute is that he’s normal).
Trước phản ứng của dư luận, Biden đă chính thức rút lui khỏi cuộc tranh cử vào ngày 23 tháng 9 năm 1987, không đổ lỗi cho ai, ngoài chính ḿnh. Biden nói: “Tôi giận chính tôi đă đặt tôi vào vị trí này”. (‘I’m angry at myself for having been put in the position – put myself in the position). Chẳng những không chửi bới, Biden đă biết ơn báo chí: “Tôi biết ơn sự quan tâm của quư vị. Tôi biết ơn sự có mặt của quư vị ở dây”. (I appreciate your consideration. I appreciate your being here).
Trong khi loan báo rút lui, Biden tuyên bố cuộc đua của ḿnh đă bị che phủ bởi “bóng râm phóng đại” (exaggerated shadow’). Ông nhận đă phạm một số lỗi lầm (I made some mistakes). Tuy nhiên, Biden không hoàn toàn bỏ cuộc. Ông chỉ rút lui để chấn chỉnh lại, học hỏi từ lỗi lầm, hứa hẹn ở những cuộc đua trong tương lai. Biden nói: “Sẽ c̣n những cuộc tranh cử tổng thống khác, và tôi sẽ có mặt hàng đầu” (‘There will be other Presidential campaigns, and I’ll be there, out front’).
Hai chục năm sau, Biden tranh cử lần thứ nh́, năm 2007. Lần này, Biden không mắc những lỗi lầm tệ hại như trước, nhưng không thể qua mặt Hillary và Obama. Cuối cùng, nhờ giàu kinh nghiệm trong lănh vực ngoại giao, được Obama chọn làm phó, và trở thành Phó Tổng Thống hai nhiệm kỳ (2009 – 2017). Bây giờ, tranh cử lần thứ ba, bị đối thủ Trump gọi là “Joe buồn ngủ”, v́ là ứng cử viên già nhất trong lịch sử Mỹ.
Trong cuộc tranh luận đầu tiên giữa tất cả ứng viên Dân Chủ ṿng sơ bộ, Biden là người nhiều tuổi và nổi tiếng nhất, đă bị tất cả các ứng viên khác tấn công để được chú ư. Bị cú nặng nhất phóng ra từ một nữ ứng viên trẻ, là Nghị sĩ Liên Bang Kamala Harris, từng là bạn của con Biden. Cô này không lên án Biden kỳ thị, nhưng buộc tội ông, khi c̣n là Nghị Sĩ, đă cộng tác thân mật với các đồng nghiệp kỳ thị nổi tiếng ở Thượng Viện, và đă chống lại chương tŕnh dùng xe bus chở trẻ da màu tới học chung trường với trẻ da trắng; với bằng chứng hiển nhiên, “Tôi là một bé gái da mầu trong số đó”.
Nhiều tháng sau, nhớ lại chuyện này, Jill Biden, người sẽ là đệ nhất phu nhân, vẫn chưa quên vụ tấn công nhắm vào chồng bà, ví nó như một cú đấm vào chỗ hiểm, “like a punch to the gut”. Thay v́ chửi lại hay trả thù, Biden cuối cùng đă chọn Harris đứng chung liên danh với ḿnh ở địa vị phó. Một nét đáng chú ư của Biden: Ưa kết hợp hơn hận thù.
Sau đây là lời của hai cứng cử viên dành cho nhau. Biden nói về Trump:
“Nếu bạn cho Donald Trump tám năm ở Bạch Ốc, ông ta sẽ làm thay đổi măi măi cá tính căn bản của đất nước này, chúng ta là ai, và tôi không thể đứng nh́n chuyện đó xảy ra” (If we give Donald Trump eight years in the White House, he will forever and fundamentally alter the character of this nation, who we are, and I cannot stand by and watch that happen).
Trump nói về Biden:
Cuộc bầu cử này là lựa chọn giữa một TRUMP PHỤC HỒi hay một BIDEN SUY SỤP. Là lựa chọn giữa kế hoạch giết con virus – hay kế hoạch của Biden giết Giấc mơ Mỹ. Nếu bạn bầu cho Biden, nghĩa là trường không có trẻ con, không có lễ tốt nghiệp, không đám cưới, không lễ Tạ Ơn, không Giáng Sinh và không có cả lễ Độc lập. (This election is a choice between a TRUMP RECOVERY or a BIDEN DEPRESSION. It’s a choice between our plan to Kill the virus – or Biden’s plan to kill the American Dream! If you vote for Biden, it means no kids in school, no graduations, no weddings, no Thanksgiving, no Christmas and no Fourth of July together”.
Khẩu trang: Nh́n vật biết người
Trong cuộc bầu cử năm 2020, c̣n một yếu tố đặc biệt chưa từng có trong các vuộc bầu cử trước, đó là cái mặt nạ, hay khẩu trang. Chỉ cần nh́n vật nhỏ bé này, người ta có thể biết nhân cách của một người, cả ứng cử viên và cử tri. Đeo khẩu trang trong đại dịch, không phải chỉ để bảo vệ ḿnh, mà bộc độ mối quan tâm tới an sinh của những người chung quanh; một thái độ ḥa đồng, vị tha. Không đeo khẩu trang là chỉ nghĩ tới ḿnh, làm theo ư ḿnh, không chịu hoà nhập, coi thường an sinh cộng đồng.
Tổng Thống Trump không chịu đeo khẩu trang. Ông nói vào tháng Tư năm 2020 với báo Wall Street Journal rằng, những người đeo khẩu trang là muốn chứng tỏ họ không chấp nhận ông. Ông sẽ không cho báo chí cơ hội “thoả măn” khi nh́n thấy ông đeo khẩu trang nơi công cộng. Ông c̣n nói, ông không thể đeo khẩu trang khi tiếp các “tổng thống, thủ tướng, nhà độc tài, vua, hoàng hậu”.
Tin CNN ngày 26-6-2020 cho biết: Joe Biden tuyên bố nếu thắng cử, ông sẽ buộc mọi người trên toàn quốc phải đeo khẩu trang nơi công cộng. Ông chủ trương khẩu trang được cung cấp miễn phí cho dân chúng. Không ai sẽ phải dùng tiền riêng của ḿnh, kể cả trong việc chủng ngừa Covid sau này.
Theo kết quả chính thức, cuộc bầu cử ngày 3 tháng 11 năm 2020, ông Biden đă thắng với 306 phiếu cử tri đoàn, và 81 triệu, 268 ngàn, 924 phiếu cử tri đại chúng, tỉ lệ 51.31%. Ông Trump chỉ được 232 phiếu cử tri đoàn, và 74 triệu, 216 ngàn, 154 phiếu cử tri đại chúng, tỉ lệ 46.86%. Tính ra, ông Trump kém ông Biden tới 74 phiếu cử tri đoàn, và trên 7 triệu phiếu đại chúng. Một sự chênh lệch giữa thắng và thua quá rơ ràng.
Nhưng trái với cách cư xử người lớn của bà Hillary bốn năm trước, ông Trump đă nhất định không chịu thua; bốn năm sau vẫn chưa chịu thua. Thua cả trên 60 vụ kiện về cáo buộc “gian lận bầu cử” tại đủ cấp toà án v́ thiếu bằng chứng khả tín, vẫn cho rằng đối phương đă đánh tráo kết quả bầu cử. Trẻ con mà như vậy, xếp vào loại nào? Nếu bạn nào có con cháu với tính khí bất thường như vậy, thực t́nh các bạn có muốn giúp nó trở thành Tổng Thống Mỹ không?
***
Theo ghi nhận của New York Times ngày 1 tháng 11 năm 2020, bà Marilyn Crowder, 60 tuổi, nói khi đợi trong hàng dài cả dẫy phố dọc theo Anna B. Day School ở Tây Bắc Philadelphia tuần cuối tháng 10: “Tôi sẽ bầu như đây là lư do sinh tồn”. (I’m going to vote like my life depends on it). Phát biểu này đă nói đầy đủ tầm quan trọng của cuộc bầu cử năm 2020. Quan trọng đến mức, chưa tới ngày bầu cử, đại đa số, 90 triệu trên 150 triệu, cử tri đă đi bầu.
Khác với năm 2016, vừa bầu vừa bực, nên không bầu cho ai. Trong cuộc bầu cử 2020, người viết đă bầu cho Biden/ Harris, không phải v́ liên danh này hoàn hảo, nhưng v́ nhu cầu bứng ông Trump khỏi Nhà Trắng. Bài viết về bầu cử tổng thống năm 2020 đă kết thúc như sau:
Trong cuộc bầu cử năm nay, không cần biết coi tướng số, chỉ cần nói bạn bầu cho ai, người ta biết ngay bạn là người như thế nào.
__________________
The Following User Says Thank You to Gibbs For This Useful Post:
Steve Bannon, từng là cố vấn cho cựu Tổng Thống Mỹ Donald Trump, đă được được thả sau bốn tháng ngồi tù, ngay trước thềm cuộc bầu cử tới đây!
Ông Bannon, 70 tuổi, đă được thả khỏi nhà tù Danbury, bang Connecticut hôm 29/10, theo thông tin mà phát ngôn viên của Cục Nhà tù Liên bang Mỹ cung cấp cho BBC.
Ông Bannon là người đóng vai tṛ quan trọng trong chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2016 của ông Trump và từng phục vụ tại Nhà Trắng trong 7 tháng đầu nhiệm kỳ Trump.
Cựu cố vấn đă bị kết án hai tội danh coi thường Quốc hội vào năm 2022 v́ từ chối tuân thủ lệnh triệu tập của Quốc hội Mỹ liên quan đến cuộc điều tra vụ bạo loạn ở Điện Capitol ngày 6/1/2021.
"Bốn tháng trong nhà tù liên bang không những không làm tôi suy sụp mà c̣n trao cho tôi sức mạnh", ông Bannon nói sau khi được thả.
Tại một cuộc họp báo chiều 29/10, ông Bannon cho biết khi chỉ c̣n một tuần nữa là đến cuộc bầu cử 5/11, trọng tâm của ông sẽ là vận động cử tri ủng hộ ông Trump.
Dù đă bất ḥa trong thời gian ông Trump làm tổng thống, ông Bannon vẫn trung thành với ứng viên Đảng Cộng ḥa và thù địch với những người theo phe Dân chủ.
"Tôi là tù nhân chính trị của Nancy Pelosi, của Merrick Garland; của Joe Biden và cơ quan thối nát của ông ta", ông Bannon nói trước khi vào tù, đồng thời hứa tiếp tục giúp ông Trump sau song sắt.
Khi vừa đáp xuống sân bay Wisconsin hôm 30/10, cựu tổng thống Donald Trump đă rời chiếc Boeing 757 mang tên ḿnh, đi qua đường băng, trèo lên ghế hành khách chiếc xe rác màu trắng cũng mang tên ḿnh đi vận động tranh cử.
"Mọi người thấy xe rác của tôi thế nào? Chiếc xe này nhằm vinh danh Kamala Harris và Joe Biden," ông Trump nói khi mặc trong chiếc áo bảo hộ phản quang màu cam.
Từng là ngôi sao trong chương tŕnh truyền h́nh thực tế The Apprentice (Người tập sự) phiên bản Mỹ, ông Trump hiểu rơ hơn ai hết về sức mạnh của h́nh ảnh.
Việc ngồi xe rác diễn ra sau khi ông Biden gọi những người ủng hộ ông Trump là “rác rưởi” một ngày trước đó, khi chiến dịch của ông Trump đang hứng chỉ trích v́ "vạ miệng" của diễn viên hài Tony Hinchcliffe, người đă đưa ra những câu đùa mang tính phân biệt chủng tộc, như mô tả Puerto Rico là "ḥn đảo đầy rác rưởi trôi nổi giữa đại dương".
Dù các hoạt động tranh cử chính thức đă khép lại, cả ông Trump và bà Harris đều đang tận dụng những ngày cuối trước cuộc bầu cử để tới vận động ở các bang chiến trường như Wincosin.
Ứng viên đảng Dân Chủ trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ 2024 Kamala Harris, hôm 30/10/2024, tiếp tục vận động cử tri tại “những bang dao động”, có thể quyết định kết quả bầu cử, một ngày sau cuộc tập hợp lớn của bà ở Washington, được coi là “bản cáo trạng cuối cùng” chống lại ứng viên đảng Cộng Ḥa Donald Trump.
Trước hơn 75.000 người tập trung tại thủ đô Hoa Kỳ, đương kim phó tổng thống Harris tuyên bố đă đến lúc “cho Trump đi vào dĩ văng” và cáo buộc cựu tổng thống “thần kinh không ổn định, bị ám ảnh bởi sự trả thù và t́m kiếm quyền lực vô hạn”.
Hôm nay, Kamala Harris lần đầu tiên tới vận động cử tri ở Raleigh, bang Bắc Carolina. Đây là nơi bà Harris có nhiều cơ hội chiến thắng, mặc dù lần cuối bang này bỏ phiếu ủng hộ đảng Dân Chủ là vào năm 2008 cho Barack Obama. Trong cùng ngày, Donald Trump cũng đi vận động tranh cử tại Bắc Carolina, dấu hiệu cho thấy tầm quan trọng của bang miền đông nam Hoa Kỳ này.
Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ 2024 cũng đánh dấu sự chênh lệch chưa từng có trong phiếu bầu giữa các giới.
Từ Miami, thông tín viên David Thomson gửi về bài phóng sự :
Alex Stein là một YouTuber ủng hộ Trump, thường đưa ra những thông điệp mang tính khiêu khích.Trên mạng xă hội, anh có gần 1 triệu người đăng kư. Người có tầm ảnh hưởng này đă tổ chức một hội nghị tại Đại học Quốc tế Miami để rao giảng về sự tinh túy của nam giới và kêu gọi bỏ phiếu cho Donald Trump. Đối với Alex, nước Mỹ không thể do một phụ nữ lănh đạo.
Alex nói : “Dù muốn hay không th́ thế giới của chúng ta có phần coi thường phụ nữ. Đúng, chế độ phụ hệ có tồn tại. Tôi biết điều này nghe có vẻ điên rồ, nhưng tôi cảm thấy đàn ông muốn được lănh đạo bởi đàn ông.”
Hàng trăm sinh viên đă đến nghe Alex. Nhiều người đội chiếc mũ màu đỏ in ḍng chữ Make America Great Again, như Edward, cậu học sinh trung học 18 tuổi này lớn lên cùng #MeToo, phong trào mà theo cậu đă đi quá giới hạn. Giờ đây, Edward nh́n thấy ở Trump một người bảo vệ nam giới bị chủ nghĩa nữ quyền bóp nghẹt.
Edward nói : “Văn hóa đă ngả sang nữ giới. Chẳng hạn trong bộ phim Chiến tranh giữa các v́ sao. Trong ba tập Star Wars gần đây nhất, chỉ có những vai nữ, chỉ có các diễn viên nữ được tôn vinh. C̣n những vai phản diện chính đều là đàn ông da trắng. Kết quả là đàn ông cảm thấy bị lăng quên, họ chỉ muốn cảm thấy thoải mái. Và dường như đàn ông có thể t́m thấy chính ḿnh trong chính trị hay tṛ chơi điện tử. Họ đă bị đảng Dân Chủ gạt ra bên lề. Hăy lắng nghe tất cả những ǵ đảng Dân Chủ đă tuyên bố trước cuộc bầu cử này. Họ nói đàn ông xấu xa.”
Chưa bao giờ trong một cuộc bầu cử tổng thống Mỹ, sự chênh lệch trong phiếu bầu giữa các giới lại lớn đến thế. Theo cuộc thăm ḍ của New York Times/Siena hồi tháng 8, đối với cử tri nam dưới 30 tuổi, Donald Trump dường như dẫn trước Harris 13%. C̣n đối với cử tri nữ cùng tuổi, bà Harris dẫn trước đối thủ theo phe bảo thủ hơn 38%, tức là tỷ lệ chênh lệch giới tính (gender gap) vượt quá 50%.
Một thẩm phán bang Pennsylvania đă triệu tập tỷ phú Elon Musk đến một phiên điều trần khẩn cấp vào sáng 31/10 (giờ Mỹ) liên quan đến việc trao 1 triệu USD mỗi ngày cho những cử tri ở bang này nhằm kéo phiếu bầu cho ứng viên đảng Cộng ḥa Donald Trump.
Công tố viên Larry Krasner, một đảng viên Dân chủ, đă đệ đơn kiện dân sự đối với ông Musk và nhóm vận động ủng hộ ông Trump của ông, America PAC.
Ông Musk tuyên bố trong tháng 10 rằng ông sẽ trao giải thưởng ngẫu nhiên cho những cử tri tại các bang dao động - Pennsylvania, Georgia, Nevada, Arizona, Wisconsin, Michigan và Bắc Carolina - mỗi ngày cho đến ngày bầu cử 5/11.
Những cử tri đăng kư phải tiết lộ thông tin cá nhân, như địa chỉ và số điện thoại và kư vào một lời cam kết rằng họ ủng hộ Hiến pháp Mỹ.
Bộ Tư pháp Mỹ đă cảnh báo ông Musk rằng việc tặng quà có thể là bất hợp pháp. Luật pháp Mỹ cấm trả tiền cho người khác để bỏ phiếu, nhưng vẫn chưa rơ liệu cuộc rút thăm trúng thưởng này của ông chủ Tesla có vi phạm luật nào không.
Theo hăng tin Mỹ AP, có mặt tại 3 trong các bang có tính chất quyết định là North Carolina, Pennsylvania và Wisconsin để vận động cử tri, đương kim phó tổng thống Harris đă kêu gọi mọi người phải “đoàn kết” và “sang trang Trump” sau “những hành động gây chia rẽ” của cựu tổng thống khiến “mọi người sợ hăi lẫn nhau”.
Về giới truyền thông, Washington Post đă mất rất nhiều độc giả trong những ngày gần đây sau khi tờ báo quyết định không ủng hộ bất cứ ứng cử viên nào, theo tường thuật của thông tín viên Guillaume Naudin từ Washington :
« Có đến 250.000 độc giả đă hủy đăng kư. 250.000 là 10% tổng số người thuê bao của tờ báo đă từng tiết lộ vụ bê bối Watergate. Hiện tượng này diễn ra từ thứ Sáu, sau khi ban biên tập ra thông báo, theo quyết định của chủ sở hữu, tỷ phú Jeff Bezos, rằng tờ Washington Post sẽ không ủng hộ bất kỳ ứng cử viên tổng thống nào.
Kể từ đó, người thuê bao đă bỏ đi hàng loạt, bởi từ những năm 1970, tờ báo luôn lên tiếng ủng hộ một ứng cử viên, thường là ứng cửu viên đảng Dân Chủ. Nhiều thành viên của ban biên tập cũng đă quyết định từ chức. Chính Jeff Bezos đă viết trên báo để giải thích rằng quyết định của ông tuân theo một nguyên tắc, đó là tính trung lập và độc lập của các phương tiện truyền thông do ông sở hữu. Và ông Bezos nhấn mạnh các phương tiện truyền thông truyền thống không được nh́n nhận như vậy.
Jeff Bezos cũng nói ông đă biết trước sẽ bị chỉ trích là muốn bảo vệ lợi ích cá nhân và công việc kinh doanh trong trường hợp Donald Trump trở lại Nhà Trắng. Đúng là tập đoàn Amazon do ông thành lập và ông vẫn là cổ đông cho dù không điều hành nữa, phụ thuộc phần lớn vào các hợp đồng với cơ quan công quyền, cũng như tập đoàn vũ trụ Blue Origin của ông, bị bỏ xa bởi SpaceX của Elon Musk, người đă công khai ủng hộ Donald Trump ».
Mặc dù đă được 14 triệu cử tri trong cuộc bầu cử sơ bộ chọn làm đại diện Đảng Dân Chủ để tái ứng cử tổng thống năm 2024, nhưng sau khi tỏ ra quá tệ trong cuộc tranh luận với đối thủ Donald Trump vào cuối tháng Sáu, Tổng Thống Joe Biden đă đành tuyên bố rút lui vào ngày Chủ Nhật 21 tháng 7, nhường cho Phó Tổng Thống Kamala Harris tranh chức tổng thống. Ông Trump vốn chê ông Biden già nua lẩm cẩm, bây giờ ông là ứng cử viên già nhất, có lẩm cẩm hay không, tùy người đối diện.
Nh́n bề ngoài đă thấy hai ứng cử viên hàng đầu khác nhau như nước với lửa. Một người hay cười, khiến những người không ưa gọi là cười vô duyên. Một người hầu như không biết cười, luôn chũm miệng chửi, có duyên hay không, cũng tuỳ người đối diện.
Cả hai cùng là nhân vật quan trọng trên chính trường, nhưng địa vị cao thấp khác nhau; cử tri biết về ông Trump nhiều hơn bà Harris. Người viết chú ư tới bà Harris lần đầu tiên qua buổi truyền h́nh trực tiếp cuộc tranh luận sơ bộ giữa các ứng viên thuộc đảng Dân Chủ, vào cuối năm 2019. Trong đám vài chục ứng cử viên, ông Biden là người già nhất, và từng có chức vụ cao nhất, là cựu phó tổng thống, ai cũng muốn tấn công ông, để sớm được chú ư. Bà Harris đă phóng ra một đ̣n hiểm, khiến ông chới với, chỉ đứng chớp mắt chịu trận, không nói lại được lời nào. Ông bị tố là người từng đứng về phe kỳ thị, chống lại chương tŕnh dùng xe bus chở học sinh da đen tới học chung với học sinh da trắng, mà chính bà Harris từng là một trong số nữ sinh da đen hàng ngày đứng đợi xe bus.
Nhưng ngược lại, chính cú đ̣n hiểm của bà Harris đă làm lợi cho ông Biden không ít. Trên ba chục năm làm Nghị Sĩ tại Quốc Hội Liên Bang, ông đă nổi tiếng là người thân phía đen, cộng với tám năm làm phó cho ông tổng thống da đen đầu tiên, nhờ cú đánh của Harris, phía Dân Chủ ngộ ra rằng, cần một Biden có gốc pḥ trắng, để chia phiếu của Trump. Rồi cuối cùng, Biden chọn Harris làm phó, vừa được tiếng bao dung, không thù oán, vừa có thêm phiếu của thành phần gốc vàng. Cho nên, sau khi rút lui khỏi cuộc đua, nhường cho Harris, Biden đă tuyên bố “quyết định quan trong nhất trong cuộc đời chính trị của tôi, là chọn Harris làm phó”. Biden bắt đầu tranh cử tổng thống vào cuối thập niên 80 thế kỷ trước, rồi trên 20 năm sau, trong cuộc tranh cử thứ nh́, mới được làm phó tổng thống, và trên mười năm nữa, trong cuộc tranh cử thứ ba, mới được chức tổng thống.
So với Biden, Harris đốt giai đoạn, lên quá nhanh. Con đường Biden đi trên ba chục năm, Harris chỉ cần bốn năm. Mới thử thời vận lần đầu năm 2019, đă được làm nhân vật số hai năm 2020. Bốn năm sau lại được Biden đẩy lên địa vị số một trong cuộc chạy đua 2024. Bởi thế, có dư luận coi Harris là phiên bản nữ của Obama. Cả hai người cùng c̣n trẻ, cùng trong hoàn cảnh khó khăn thời niên thiếu, lớn lên từ gia đ́nh đổ vỡ, cùng thuộc thành phần thiểu số, lai da đen, trong một đất nước chưa hoàn toàn thoát khỏi ám ảnh kỳ thị.
Từ Obama đến Harris
Được, hay bị, so sánh với Obama, lợi hay hại cho Harris? Trong một bài về cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2008, đăng trên Talawas vào tháng 9 năm đó, người viết đă mô tả nỗi khó xử của cử tri bấy giờ, qua tựa bài “Vừa bầu vừa run” . Run, v́ bầu cử tổng thống là việc làm trọng đại, có liên hệ tới vận mạng quốc gia, mà giữa hai ứng cử viên, không biết chọn ai cho đúng.
Đại diện đảng Dân Chủ là một ông c̣n trẻ, mới 47 tuổi, nói hay, học giỏi, tốt nghiệp tiến sĩ luật từ Harvard. Tuổi tác và học lực được rồi. Nhưng điều khiến người ta run sợ, là cái tên, và gốc gác châu Phi của ông. Mới 7 năm sau vụ tấn công rúng động nước Mỹ và thế giới vào ngày 11 tháng 9 năm 2001, do một người Hồi giáo ở Trung Đông là Osama bin Laden chủ mưu, thế mà một trong hai ông ứng cử viên Tổng Thống Mỹ có tên đầy đủ là, Barack Hussein Obama. Hussein là tên nhà độc tài Hồi giáo nổi tiếng tàn ác của Iraq. Và chỉ cần đổi chữ “b” thành chữ “s”, Obama thành Osama.
Trong khi ấy, một người mới có ư định tranh cử, nhưng chưa thực sự nhập cuộc, là ông Donald Trump, đă thả một con vịt cồ để ḍ đường. Ông phao tin rằng Obama được sinh ra ngoài nước Mỹ, không có quốc tịch Mỹ từ khi mới sinh, nên không đủ điều kiện ứng cử tổng thống. Trao vận mạng nước Mỹ, trong đó có cả vận mạng ḿnh và con cháu ḿnh cho một ông như vậy, không run sao được.
Đối thủ của ông có cái tên dễ sợ trên đây, là Nghị sĩ John McCain, đại diện Đảng Cộng Hoà. Đảng này vốn có khuynh hướng bảo thủ, người đại diện tranh chức tổng thống thường thuộc loại chững chạc, có uy tín; trừ trường hợp Nixon bê bối, đă bị đảng ḿnh ép phải từ chức. Nhưng chính ông McCain, tuy bằng tuổi bố ông Obama, tự nhận ḿnh là một thứ “maverick”, đồng nghĩa với bad boy, là kẻ bạt mạng, ngoài ṿng kiềm toả, giống một thứ ngựa hoang. Trước khi xuất thân là một phi công từ trường sĩ quan Hải Quân, ông đă đập bể hai máy bay trong thời gian huấn luyện, và ra trường hạng 5, đếm ngược từ hạng bét, trong khoá học trên 800 người.
Phải chọn một trong hai ông trên đây làm Tổng Thống Mỹ, cũng là lănh đạo cửa thế giới tự do; có quyền bấm nút ra lệnh thả bom nguyên tử. Không run sao được!
Và rồi, như lịch sử chưa ráo mực đă ghi, mười năm sau vụ khủng bố long trời lở đất 11 tháng 9, vào gần nửa đêm 2 tháng 5 năm 2011, tại Bạch Ốc, Tổng Thống Obama đă loan báo trước quốc dân và thế giới, Osama đă bị tiêu diệt, do lệnh của ông. Ai hay rằng, một ứng cử viên ít người biết và bị nhiều nghi ngại bốn năm trước, đă tạo được thành tích lẫy lừng như thế? Cũng nên ghi rằng, trong vụ này, người đầy kinh nghiệm chính trị và ngoại giao là ông Phó Biden đă chống lại, v́ sợ thất bại cay đắng như vụ cứu trên năm chục con tin Mỹ bị giữ tại Iran, thời Tổng Thống Carter.
Cũng chính ông Obama đă ổn định được t́nh h́nh kinh tế rối loạn và tồi tệ vào cuối nhiệm kỳ nh́ của ông Bush con. Những thành tích ngoạn mục trên đă giúp ông Obama được dễ dàng tái cử vào năm 2012. Và sau hai nhiệm kỳ, khi từ biệt Nhà Trắng vào trưa ngày 20 tháng 1, 2017, ông Obama đă không để lại tai tiếng đáng kể nào có thể sánh với những dư âm xấu từ thời Nixon, Clinton, và Bush con. Obama là tổng thống da đen đầu tiên trong lịch sử Mỹ, đă chứng tỏ được khả năng cao độ của ḿnh, và không làm hổ danh tập thể da mầu; mở đường cho những người như Harris.
Nếu đắc cử kỳ này, Kamala Harris là nữ tổng thống đầu tiên, sau khi là nữ phó tổng thống đầu tiên, từ bốn năm trước. Nhưng, nếu mục đích số một của bà Hillary Clinton là trở thành nữ tổng thống đầu tiên, th́ Kamala Harris coi nhẹ chuyện này. Có lẽ, từ bài học thất bại của Hillary, tại đại hội đảng Dân Chủ, cũng như tại các cuộc vận động tranh cử, Kamala không coi chuyện trở thành nữ tổng thống đầu tiên là điều quan trọng.
Biden – Harris
Từ khi được đôn lên đứng đầu liên danh Dân Chủ, Kamala Harris bị Trump và các thuộc hạ chĩa mũi dùi tấn công, coi như Harris phải chịu trách nhiệm về mọi cái xấu dưới chính quyền Biden. Thật ra, phó tổng thống có một vai tṛ rất giới hạn, do đó, không chia sẻ tất cả vinh – nhục với việc làm của tổng thống. Ông Phó Johnson của Kennedy không phải chia sẻ trách nhiệm về vụ chết thảm của anh em ông Diệm. Ông Phó Agnew của Nixon từ chức năm 1973 v́ trốn thuế, không liên hệ ǵ tới vụ Watergate; ông Phó Biden không được kể công cùng với ông Obama trong vụ tiêu diệt Osama, v́ ông không đồng ư với quyết định táo bạo này. Và đặc biệt ông Phó Pence, ai có thể bắt ông chia sẻ trách nhiệm với ông Trump trong vụ bạo loạn tại Quốc Hội ngày 6 tháng 1 năm 2021?
Nhưng ông Trump nhất định cột bà Harris vào khủng hoảng biên giới thời ông Biden. Theo BBC ngày 2 tháng 10, ông Trump tố cáo rằng “13.000 kẻ giết người bị kết án đă nhập cảnh vào đất nước chúng ta trong thời gian ba năm rưỡi bà làm ‘Sa hoàng Biên giới’,” và họ được phép “đi lại công khai trên đất nước chúng ta”. Nghe nói vậy, ai chả sợ. Kỹ thuật vận động của ông Trump là hù cho người ta sợ, rồi hứa làm cho người ta hết sợ. Trên chục ngàn tên giết người từ nước ngoài được nhập cảnh, và công khai đi lại trên đất Mỹ. Khiếp! Nghe lạnh xương sống! Biết đâu chả có vài tên đang sống gần ḿnh.
Cũng may, hai chuyên gia Jake Horton và Lucy Gilder của BBC Verify, đă kiểm chứng để biết sự thật, và cho hay, nghe vậy mà không hẳn như vậy. Sau khi t́m hiểu từ ICE (Immingration and Custom Enforcement—Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan), và DHS (Department of Homeland Security — Bộ An ninh Nội địa) của Mỹ, BBC cho biết: Các dữ liệu được công bố (mà ông Trump dựa vào đó để buộc tội bà Harris) lấy từ nội dung bức thư do ICE trả lời một Dân Biểu Cộng Ḥa là ông Tony Gonzales, theo lời yêu cầu của ông này. Nhờ sự t́m hiểu của BBC, người ta được biết hai điều:
Một là, 13 ngàn người nhập cư Mỹ có liên hệ tới án giết người là đúng. Họ không có tên trong số những người đang bị ICE giam giữ, cũng đúng. Nhưng ICE không phải là nhà tù duy nhất trên đất Mỹ. Không bị ICE giam giữ, không có nghĩa họ được tự do đi lại, và có thể họ đang bị giam giữ tại các nhà tù khác, thuộc thẩm quyền của cơ quan khác.
Hai là, không phải tất cả 13 ngàn người có tiền án trên đây đă vào Mỹ trong ba năm rưỡi vừa qua. Họ là những người đă tới Mỹ từ 40 năm qua, trải qua nhiều đời tổng thống, trong đó có cả Trump và Biden.
T́m hiểu về t́nh trạng người phạm pháp đang được tự do đi lại ở Mỹ dưới thời Biden/ Harris, người viết chợt nhận ra rằng, hiện có ít nhất hai phạm nhân đại h́nh, thuộc diện nhập cư từ nhiều đời; tuy chưa tuyên án, nhưng đă bị xử và buộc tội, 2 convicted felons, hầu như ai cững biết, chẳng những đang được tự do đi lại, c̣n được chửi bới vung vít, và được mật vụ bảo vệ an ninh. Đó là Donald Trump và Hunter Biden.
Trump và Harris
Chuyện dài bầu cử này bắt đầu từ Hillary – Trump, rồi Trump – Biden, và bây giờ là Trump – Harris.
Sụ khác biệt rơ rệt như đêm với ngày giữa Trump và Harris, bắt đầu từ nghề nghiệp của hai người, trước khi tham dự cuộc đua. Trump thừa kế cha, là một nhà kinh doanh địa ốc. Một lănh vực có liên hệ nhiều tới đất đai của cải và được quy định chặt chẽ bởi luật lệ, do cả tư nhân và công quyền quản trị. Ông Trump tự nói ra rằng, xă hội hiện tại có nhiều thối nát, cẩn sửa chữa, như tát cạn một vũng lầy. Chính ông đă cho tiền rất nhiều người, kể cả những người thuộc đảng Dân Chủ, như ông bà Clinton. Ông cho họ, đến khi ông cần điều ǵ, họ sẽ giúp ông. Khi ông gọi, vẫn theo lời ông, họ sẽ sẵn sàng hôn đít ông. Cho nên, ông cho rằng, t́nh trạng này cần phải được cải thiện.
Chi tiền để hưởng đặc ân trong việc kinh doanh, có khác ǵ nuôi tham nhũng. Ông nuôi tham nhũng, rồi hô hào bầu cho ông để diệt tham nhũng. Trong khi ấy, nghề nghiệp bà Harris trước khi tham gia chính trường thuộc ngành công tố, nhiệm vụ chính là tóm cổ kẻ phạm pháp để trừng phạt theo luật. Một đàng nuôi kẻ phạm pháp, một đàng bắt kẻ phạm pháp; nếu có sự ḱnh chống nhau như kẻ thù, cũng dễ hiểu.
Khẩu hiệu tranh cử của ông Trump là MAGA, Make America Great Again. Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại. Nói tới “again”, là muốn trở lại với cái ǵ đă từng xảy ra trong quá khứ. Nước Mỹ đă có một thời vĩ đại, với đàn ông da trắng là những chủ nhân với quyền năng tối thượng, bọn da đen, da nâu, da vàng đều thuộc thành phần cu li, bồi bếp; cả trên phim ảnh, cũng như ngoài cuộc đời. Mong làm lại một cái ǵ, là muốn trở lại quá khứ. Nhưng thời gian trôi không ngừng, đuổi bắt quá khứ là đi giật lùi.
Trong khi ấy, bà Harris hô hào “We are not going back”, chúng tôi không đi lui. Không giật lùi là tiến về phía trước. Kamala nghe lời mẹ dạy từ nhỏ: Đừng bao giờ ngồi than phiền về những ǵ ḿnh không vừa ư, hăy làm một cái ǵ để sửa đổi. Harris chủ trương “Fight for the future”, chiến đấu cho tương lai. Sau khi bị bắn hụt chiều 13 tháng 7, ông Trump giơ tay hô: Fight! Fight! Fight! Ông chiến đấu cho quá khứ.
Cho nên, năm 2008, giữa Obama và McCain, nếu có cử tri run sợ v́ không biết chọn ai, th́ năm nay, t́nh h́nh rơ ràng hơn. Harris đi tới, Trump đi lui, ưng ai, xin tuỳ tâm nhập bọn.
Vai chính – vai phụ
Mỗi liên danh, ngoài nhân vật chính, c̣n nhân vật số hai. Rất nhiều ứng cử viên tổng thống đă chọn người đối đầu với ḿnh ở cấp sơ bộ đứng chung liên danh, như ông Kennedy chọn ông Johnson, ông Reagan chọn ông Bush bố, ông Obama chọn ông Biden, và ông Biden chọn bà Harris. Nhưng cả ông Trump và bà Harris đều chọn vai phó cho ḿnh trong trường hợp khác thường.
V́ ông Biden bất ngờ rút lui khỏi cuộc đua, đẩy bà Harris từ số hai lên số một, khiến bà phải hấp tấp chọn người thay thế ḿnh. Bà đă chọn ông Tim Walz, Thống Đốc bang Minnesota; một bang có khuynh hướng Cộng Ḥa, và ông đă hai lần đắc cử với tư cách ứng cử viên Dân Chủ. Đó là một thành tích đáng kể.
Phía ông Trump đă không chậm trễ, tặng ngay ông Walz cái tên mới là Tampon Tim. Nguyên do là năm ngoái, Thống Đốc Walz đă kư ban hành đạo luật buộc các trường công ở Minnesota phải cung cấp miễn phí vật dụng dùng cho nguyệt kỳ, tại các pḥng vệ sinh thường dùng cho học sinh từ lớp 4 đến lớp 12. Có nghĩa là, nếu nữ sinh cải giống thành nam sinh, và sử dụng chung pḥng vệ sinh với phái nam, th́ ở đây cũng phải có tampon. Phía Cộng Hoà chống cải giống, nên đă tặng ông Walz danh hiệu có liên hệ tới tampon.
Nhưng danh hiệu này đă có phản ứng ngược, chứng tỏ ông Walz là người phóng khoáng. Đi tới, không đi lui. Cô Bee Nguyễn, một cựu nghị viên gốc Việt bang Georgia, cho biết, cái tên mới của ông Walz khiến cô ủng hộ ông nhiều hơn. Về phần ông, chỉ cười, không cảm thấy bị xúc phạm bởi cái tên Tampon Walz.
Vai phó của ông Trump cũng được chọn trong hoàn cảnh khác thường. Trong cuộc bầu cử 2016 và 2020, phó của ông là Mike Pence, Thống Đốc bang Indiana. Khác hẳn ông Trump, ông Pence là người nổi tiếng đạo hạnh và tôn trọng luật lệ. Ông đă tự hứa không bao giờ có mặt trong pḥng với một phụ nữ không phải vợ ḿnh. Thử tưởng tượng, ông Trump mà tự hứa như vậy, c̣n ǵ là Trump.
Ông Pence đă nghiêm túc phục vụ ông Trump suốt nhiệm kỳ đầu và vẫn đứng chung liên danh tái tranh cử năm 2020. Nhưng người trọng nguyên tắc như ông Pence, không thể tiếp tục đồng ư với ông Trump về kết quả cuộc bầu cử 2020. Ông Trump không chịu thua, ép ông Pence phủ nhận kết quả bầu cử. Ông Pence không chịu, Trump hô hào những người ủng hộ biểu t́nh kéo tới Quốc Hội làm áp lực vào ngày 6 tháng 1 năm 2021, mang theo cả dàn tḥng lọng đ̣i treo cổ ông Pence. Có người lo ngại nói với ông Trump, sợ tính mạng ông Pence có thể bị nguy hiểm. Trump hỏi lại: “So what?” Th́ sao?
Trump gọi đám biểu t́nh là những người yêu nước. Sau cảnh hỗn loạn, có người chết và bị thương, đồ đạc bị phá, ông Pence tái chủ toạ phiên họp Quốc Hội sau nửa đêm, chính thức chấp nhận liên danh Biden/ Harris thắng, và liên danh Trump/ Pence thua. Nước Mỹ c̣n tồn tại cho đến nay là nhờ những người cương trực như Mike Pence.
Ma tuư Trump
Pence ra đi, Trump vẫn thế. Trump thay Mike Pence bằng James David Vance (viết tắt là JD Vance), trong liên danh tranh cử năm 2024. Vance c̣n trẻ, mới 40 tuổi, xuất thân từ trường luật danh tiếng Yale. Khi Trump đắc cử tổng thống năm 2016, Vance nổi tiếng nhờ cuốn hồi kư Hillbily Elegy, nói về cuộc đời niên thiếu đầy khó khăn của ḿnh.
Vào đúng ngày Lễ Độc Lập Hoa Kỳ, 4 tháng 7 năm 2016; bốn tháng trước ngày Donald Trump đắc cử tổng thống thứ 45, trên tạp chí The Atlantic đăng một bài của JD Vance, phân tích về sự thu hút của Trump trước công chúng, nhan đề Opioid of the Masses (Thuốc mê của quần chúng). Mẹ Vance là người nghiện ma tuư nặng, và gia đ́nh cùng hàng xóm rất nhiều người nghiện, không nghiện thuốc th́ nghiện rượu, nên tác giả biết rơ tiến tŕnh nghiện ngập như thế nào. Một sự thấm nhập lâu dài, không do tấn công, mà do mời gọi.
Theo JD Vance, người t́m đến ma tuư thường do thất vọng từ một nỗi buồn nào đó. Buồn v́ thất nghiệp bởi công việc bị mang ra nước ngoài do toàn cầu hoá, hay người nhập cư vào thay thế. Buồn v́ nạn ly dị gia tăng trước nếp sống mới. Cựu quân nhân về từ Việt Nam, hoặc sau này từ mặt trận Trung Đông, buồn v́ bị nh́n như những kẻ bại trận, không được kính trọng và săn sóc chu đáo. Buồn v́ cảm thấy bất lực trước cuộc sống đi vào ngơ cụt. Rồi Donald Trump, một diễn viên truyền h́nh nổi tiếng, nhờ được thổi phồng bởi báo chí lá cải, xuất hiện như một anh hùng cái thế đem sức mạnh tới, thách thức phá tan mọi trở ngại để kiến tạo một cuộc sống mới, mọi sự đều tốt đẹp.Tham dự một buổi tụ họp do Trump nói chuyện như được chích một liều thuốc giảm đau. Theo Vance, thứ thuốc này nhập vào đầu óc người ta, không qua phổi hay mạch máu, nó vào qua mắt, qua tai, và tên nó là Donald Trump.
Người viết lớn lên từ một vùng nông thôn ở Bắc Việt Nam, từng được chứng kiến sự thu hút quần chúng diễn ra cách khác. Trong khi bổn đạo bị bắt buộc phải tới nhà thờ xem lễ ngày chủ nhật, ít hấp dẫn nhất là phần nghe cha giảng đạo đức; rất nhiều người ngồi chán nản, ngáp dài hay ngủ gật. Nhưng trong cuộc sống thường ngày, mỗi khi có một bà đanh đá vén váy trước cửa, lớn tiếng chửi bới rất tục, như kiểu chửi mất gà, th́ lập tức, có đông người bu lại xem và nghe. Nhất là, khi nào có vài anh hề của đám sơn đông măi vơ khua chiêng gơ trống, múa may quay cuồng trong khi bán dầu cù là, hoặc vài thứ thuốc nói là thuốc tiên, có thể chữa đủ thứ bệnh th́ chẳng mấy chốc, người kéo đến đông như ngày hội.
Trong những buổi tụ họp vận động của ông Trump cũng có đủ bộ, cả chửi bới, múa may quay cuồng, kèn trống, hề làm tṛ, bán đủ thứ, như mũ MAGA, đồng hồ mang nhăn hiệu TRUMP nhưng không biết hăng nào chế tạo, mỗi cái giá từ mấy trăm đến một trăm ngàn đô, giầy thể thao giá cắt cổ, Thánh Kinh in lại không tốn bản quyền mang nhăn hiệu Trump, khung ảnh lồng h́nh Trump, do Cảnh Sát chụp khi Trump lăn tay chụp h́nh theo thủ tục áp dụng cho mọi bị cáo; được Trump sử dụng như một bằng chứng Trump bị bách hại để gây phẫn nộ trong giới ủng hộ. Và tất nhiên, phần chính là những lời hứa của ông Trump, có thể giải quyết mọi khó khăn, nếu ông đắc cử.
Ông Trump xuất hiện ở Mỹ vào thời đại giao thông và truyền thông thuận tiện chưa từng có, số người bị ông thu hút không chỉ là một khu phố hay một xóm làng, mà là hàng triệu, hàng chục triệu người, rải rác khắp nơi.
Ông Vance cho rằng, ông Trump là một thứ ma tuư văn hoá “Trump is cultural heroin” làm cho người ta cảm thấy dễ chịu trong chốc lát, nhưng không chữa được căn bệnh. Và ông Vance tin rằng cuối cùng, người bị mê sẽ tỉnh dậy, nhận ra thực tại. Nhưng chưa biết khi nào.
Từ chống đến pḥ
Bài phân tích về Donald Trump xuất hiện bốn tháng trước cuộc bầu cử năm 2016, Vance hy vọng người dân sẽ thức tỉnh khi Trump thất cử. Nhưng Trump đă đắc cử trước sự ngạc nhiên của nhiều người. Dân tiếp tục cơn mê với những lời hứa viển vông, như bức tường ngăn bọn xấu xâm nhập từ phía Nam sẽ được hoàn thành mà không tốn xu nào, v́ Mexico sẽ phải trả hết. Rồi Covid-19 ập đến với những lời hứa tiếp theo. Mỗi buổi chiều, ông tổng thống cựu diễn viên Truyền h́nh Thực tế xuất hiện trên TV đóng vai hoạt náo viên, trấn an dân chúng: Đừng sợ, không cần đeo khẩu trang, có thể uống hay tiêm thuốc sát trùng vào người để tiêu diệt vi trùng dịch.
Rồi Trump thất cử năm 2020, nhưng nhất định không chịu thua, mặc dù thua Biden/ Harris tới hơn 7 triệu phiếu đại chúng, và 74 phiếu cử tri đoàn, mà không nêu được bằng chứng gian lận nào. Nhưng hàng triệu người trong cơn mê vẫn chưa tỉnh, tin Trump không thua. Lúc đầu, Vance từ chối, không chịu nói rơ ḿnh tin hay không tin Trump thua. Cuối cùng, cũng nói Trump không thua, cho vừa ḷng bề trên. Người khác theo Trump trong cơn mê, Vance chống rồi pḥ Trump trong tỉnh thức.
Nhiều người dân chưa có cơ hội tỉnh ngộ, trong khi Vance gặp cơ hội mới. Năm ngày sau khi Trump rời Nhà Trắng, nghị sĩ Cộng Hoà Rob Portman, đại diện Ohio tại Thượng Viện, tuyên bố không tái tranh cử năm 2022. Được sự ủng hộ và giúp hàng chục triệu của tỉ phú Peter Thiel, JD Vance ứng cử để thế chỗ Portman.
Công việc đầu tiên của một ứng cử viên là thăm ḍ dân ư. Thấy đa số cử tri Ohio vẫn c̣n trong cơn mê Trump, Vance bèn t́m tới Mar-a-Lago gặp Trump, ca bài con cá. Vance thú nhận đă viết sai về Trump, cúi đầu xin lỗi, và hết lời ca tụng Trump là người sáng suốt. Mong Trump bỏ qua chuyện cũ, và sớm lên tiếng ủng hộ Vance trong cuộc đua vào Thượng Viện. Vance là một trong số ít người được Trump ủng hộ đă đắc cử vào Quốc Hội năm 2022.
Tại Quốc Hội, Vance luôn bênh vực Trump, biểu lộ ḷng trung thành với Trump tới mức bỏ cả họp Quốc Hội, cùng một số dân cử kéo tới ồn ào hậu thuẫn cho bị cáo Trump tại phiên toà ở New York vào tháng 5 năm 2024. Kết quả là, Trump đă bị xử có tội về tất cả 34 khoản theo cáo trạng. Sau ngày bị ám sát hụt, Trump đă chọn Vance làm ứng viên phó tổng thống.
Khác với bà Harris, đă được chọn làm phó tổng thống nhờ đánh thẳng vào chỗ hiểm của ông Biden. Ông Vance được chọn làm ứng viên phó tổng thống, nhờ găi đúng chỗ ngứa của ông Trump, người cần tiếng khen như dưỡng khí.
Tại Đại Hội Đảng Cộng Hoà vào tháng Bảy, trong lời giới thiệu chồng đọc diễn văn chấp nhận đề cử của Đảng, bà Usha Vance nhận xét về chồng ḿnh: Kể từ ngày lấy nhau mười năm trước, ông ấy vẫn vậy, không có ǵ thay đổi, trừ bộ râu. Một lời khen mơ ước của mọi người chồng, nếu được phát biểu vào dịp kỷ niệm mười năm hôn phối. Nhưng giữa một đại hội chính trị quan trọng, bốn năm mới có một lần, nhận xét của bà Vance có vấn đề. Có thể trong mười năm, ông Vance vẫn chung thủy, không có ǵ thay đổi trong t́nh nghĩa vợ chồng. Nhưng về mặt chính trị, mọi người đều thấy rơ, ông Vance đă thay đổi 180 độ; từ chỗ coi Trump như một thứ ma tuư mê hoặc người đời, tới chỗ ca tụng Trump như một lănh tụ anh minh.
Trong khi theo chồng trên đường vận động tranh cử, người ta thấy trên tay bà Vance lúc nào cũng có cuốn sử thi Hy Lạp dầy cộm. Được hỏi nguyên do, bà nói, v́ con bắt đầu đọc thần thoại Hy Lạp, bà đọc cho biết, để trả lời thắc mắc của con. Ít năm nữa, con bà sẽ học sử Mỹ, nếu thắc mắc v́ sao bố thay đổi lập trường, và v́ sao mẹ nói bố không hề thay đổi, bà sẽ trả lời ra sao?
Trump nhiệm kỳ 3
Nói chi lạ vậy? Kể từ sau khi Franklin D. Roosevelt liên tiếp đắc cử bốn lần vào thập niên 30 và 40 thế kỷ trước, Tu Chính Hiến Pháp 22, năm 1951, đă quy định, mỗi tổng thống chỉ có tối đa hai nhiệm kỳ. Nếu tái đắc cử lần này, chỉ là nhiệm kỳ 2, và là nhiệm kỳ chót, kiếm đâu ra nhiệm kỳ 3 cho Trump? Đó chính là điều đáng nói ở đây.
Càng gần đến ngày bầu cử, không khí vận động càng ngột ngạt, lời qua tiếng lại giữa hai bên Dân Chủ và Cộng Hoà, khiến những người bị nghe là cử tri, nhất là khối cử tri độc lập, đứng giữa, bị điên đầu, không biết ai đúng, ai sai. Ví dụ, có người ủng hộ ông Trump lên án bên Dân Chủ đă gọi ông Trump là Hitler, khiến ông bị ghét và bị mưu sát. T́m hiểu đầu đuôi mới biết, có người đă ví ông Trump với Hitler từ 8 năm trước, và mỉa mai thay, hiện là người đứng chung liên danh với ông.
Theo tin của Ja’han Jones, đăng trên msnbc.com ngày 19 tháng 4 năm 2022, trong một email từ năm 2016, gửi cho bạn cũ vốn ở cùng pḥng với nhau ở college là McLaurin, chính JD Vance đă viết: “Tôi nghĩ tới nghĩ lui về Trump và hoài nghi là tên khốn nạn như Nixon không đến nỗi như vậy (và có thể c̣n hữu dụng hơn) hay ông ta có thể là một thứ Hitler Mỹ”.
Trả lời phỏng vấn trong phạm vi vận động tranh cử, JD Vance nói đại ư: Phía Dân Chủ la lối, nếu tái đắc cử kỳ này, ông Trump sẽ làm nhiều chuyện tai hại, nhưng thực tế đă chứng minh, ông ấy đă đắc cử một lần, và trong nhiệm kỳ 1, có sao đâu?
Có nhiều điều chứng tỏ, nếu Trump đắc cử, nhiệm kỳ 2 sẽ khác xa nhiệm kỳ 1, và có thể có cả nhiệm kỳ 3. Trước hết, ngay trong nhiệm kỳ 1, có lần Trump đă nói thoáng qua ư muốn nên bỏ giới hạn 2 nhệm kỳ theo Tu Chính 22.
Điều JD Vance nói trong nhiệm kỳ 1 của Trump yên ổn, không có ǵ đáng quan ngại, là không đúng. Trong suốt trên hai trăm năm lịch sử, việc thay đổi chính quyền sau bầu cử đều diễn ra trong yên ổn, trật tự. Lần đầu tiên, vào cuối nhiệm kỳ 1 của Trump, rắc rối đă xảy ra, bằng chứng là vụ bạo loạn ngày 6 tháng 1 năm 2021, mà hậu quả vẫn c̣n dây dưa đến nay. Ông Trump, người tham dự cuộc chơi, khi thua, đă nhất định không chịu nhận ḿnh thua. Ngay cả những tṛ chơi thể thao hay giải trí dành cho thiếu nhi, cũng không thể xử sự như vậy, huống chi một cuộc bầu cử tổng thống. Thử hỏi, nếu không có những người cương trực; ở cấp tiểu bang, như Brad Raffenperger ở Georgia, và ở chính quyền trung ương như Mike Pence, và nhiều người tương tự ở khắp nơi, chuyện ǵ đă xảy ra?
Trong nhiệm kỳ 1, lúc đầu, phần c̣n bỡ ngỡ, phần có những “người lớn” chung quanh, và phần khác, v́ nhu cầu tái cử, ông c̣n phải dè chừng, chưa dám làm hết những ư muốn thầm kín của ḿnh. Nhờ đó, không có chuyện lớn xảy ra, cho tới cuối nhiệm kỳ, khi ông cương quyết không chịu thua.
Nếu đắc cử, trong nhiệm kỳ 2, tất cả những người bị kết án liên hệ tới vụ 6 tháng 1 sẽ được ân xá, như ông đă hứa. Những người nổi loạn theo sự xúi giục của ông, mà ông gọi là những người yêu nước, họ sẽ làm ǵ để đền ơn ông, và để trả thù?
Nếu có nhiệm kỳ 2, ông Trump đă biết rơ ai là những người sống chết với ông, và ai là “những kẻ nội thù”.
Vào cuối tháng 7, lên tiếng tại cuộc họp mặt Thượng đỉnh Tín hữu, Believers Summit, tại West Palm Beach, Florida, ông Trump kêu gọi: “Các Tín hữu Thiên Chúa hăy đi bầu, chỉ lần này thôi. Các bạn sẽ không phải làm như vậy nữa… Trong bốn năm, các bạn sẽ không phải đi bầu nữa. Chúng tôi sẽ chấn chỉnh rất tốt, các bạn sẽ khỏi phải đi bầu”.
Nếu có nhiệm kỳ 2, người thay thế Mike Pence để chính thức hóa kết quả bầu cử năm 2028, sẽ là JD Vance. Ông này đă nói rơ, nếu ở địa vị ông Pence, ông ta đă không làm như ông Pence trong cuộc bầu cử 2020, nghĩa là, ông sẽ làm theo ư ông Trump.
Mà theo ư ông Trump, như đă nói với các tín hữu nêu trên, bốn năm nữa, tức là 2028, sẽ không cần tới bầu cử nữa, v́ ông đă chấn ch́nh mọi việc quá tốt.
Tiêu đề của báo Washington Post, tờ báo tiên phong trong nỗ lực bảo vệ tự do dân chủ tại Thủ Đô Mỹ, là Democracy Dies in Darkness – Dân chủ Chết trong Đen tối. Hôm 5 tháng 10, Elon Musk, người giầu nhất nh́ thế giới, và mới ra mặt nhiệt liệt ủng hộ ông Trump, đă gặp Trump với quần áo toàn đen, đội mũ đen, tự giới thiệu là “MAGA Đen”, Dark MAGA. Ông Trump vốn đội mũ MAGA Đỏ từ trước tới nay, đă bắt đầu chuyển sang MAGA Đen.
Dân chủ chết, bầu cử hết. Đó là nhiệm kỳ 3 của Donald Trump, nếu có nhiệm kỳ 2.
Ai ít xấu hơn?
Công Giáo La Mă thường tránh can thiệp vào sinh hoạt chính trị tại Mỹ, sợ vi phạm nguyên tắc tách rời tôn giáo khỏi chính quyền. Ngày 13 tháng 9 năm 2024, trên đường bay từ Singapore về Roma, Giáo Hoàng Francis đă phá lệ, lên tiếng về việc bầu chọn ai trong cuộc bầu cử Tổng Thống Mỹ ngày 5 tháng 11. Ngài không nêu tên hai ứng cử viên, nhưng ai cũng biết Ngài ám chỉ ai. Theo Ngài, không giúp đỡ những người di cư tị nạn là tội nặng, là coi thường mạng sống con người. Đồng thời, phá thai là sát nhân. Ngài khuyên nên bầu chọn người tội nhẹ hơn, “choose the lesser evil”.
Lựa chọn của Giáo Hoàng dựa trên nền tảng bác ái và nhân đạo. Nhưng trong cuộc đua giữa ông Trump và bà Harris, bác ái và nhân đạo không phải là nền tảng chính. Ngay từ lần tranh cử đầu tiên, tại Đại Hội Đảng Cộng Hoà năm 2016, ông Trump đă theo chân ông Nixon, hứa hẹn kiến tạo một đất nước tôn trọng luật pháp và trật tự, “Build a country of law and order”. Luật pháp và trật tự là yếu tố quan trọng hàng đầu cho ổn định xă hội. Có ổn định rồi mới có thể nói tới bao bọc dân di cư, săn sóc sản phụ và phát triển kinh tế.
Dưới ánh sáng công lư và trật tự, lựa chọn giữa hai ứng cử viên tổng thống năm nay quá dễ dàng. Một người là phạm nhân đă bị buộc tội; tuy chưa bị tuyên án, và chưa qua thủ tục chống án, vẫn c̣n hy vọng được phá án; nhưng không thể ít xấu hơn người không có án tích nào.
***
Khi người khổng lồ vấp ngă
Hiếm khi tận mắt chứng kiến người khổng lồ ngă, nhưng hầu như mọi người đều đă có dịp nh́n cảnh một đứa bé ngă. Đang chạy, đang chơi, vấp ngă, có khi lộn một vài ṿng, bật dậy, phủi bụi qua loa, rồi thản nhiên chạy tiếp hay trở lại cuộc chơi, như không có chuyện ǵ xảy ra.
Người khổng lồ chẳng may ngă, là cả một tai nạn sống c̣n. Nước Mỹ là một người khổng lồ nặng 250 kư lô, đă chao đảo từ hàng chục năm trước, một phần v́ thời tiết xấu, một phần do bệnh tật, tuổi già. Phần chính là cái cơ thể ngoại khổ, quá lớn và nặng nề, nên khi vấp ngă đă không thể tự ngồi dậy. Người khổng lồ đă bị ngă, nằm trên lề đường dọc theo quốc lộ USA. Bụng quá lớn, tứ chi quá ngắn, chỉ nằm cựa quậy, không tự ḿnh xoay xở được. Con cháu đứng đầy chung quanh, không ai đủ sức kéo dậy. Thay v́ hợp sức cấp cứu, mỗi người một ư, căi nhau ỏm tỏi, dẫn đến đe doạ, coi nhau như kẻ thù.
Những quốc gia dân chủ non trẻ như Đại Hàn, Đài Loan, đều đă từng vấp ngă một vài lần. Viên chức cao cấp trong chính phủ bị bắt, tổng thống tự sát hay vào tù. Nhờ tuổi trẻ với cơ thể dẻo dai, nhẹ nhơm, mọi việc được giải quyết mau lẹ, mọi hoạt động trở lại b́nh thường trong thời gian ngắn.
Chưa biết số phận người khổng lồ Mỹ sẽ ra sao; có lẽ phải đợi đến sau ngay 5 tháng 11 mới rơ phần nào.
Lời chót của người viết: Với Bà Harris, nếu chưa quá muộn, nên hứa với cử tri toàn quốc, nếu đắc cử, bà sẽ không tái tranh cử năm 2028, để có thể dồn hết tâm trí vào việc phục vụ đất nước, cố gắng hàn gắn mọi đổ vỡ hiện tại để cùng tiến bước.
Với ông Trump, đă hết thuốc chữa, xin miễn có lời khuyên.
Diễn Đàn Người Việt Hải Ngoại. Tự do ngôn luận, an toàn và uy tín. V́ một tương lai tươi đẹp cho các thế hệ Việt Nam hăy ghé thăm chúng tôi, hăy tâm sự với chúng tôi mỗi ngày, mỗi giờ và mỗi giây phút có thể. VietBF.Com Xin cám ơn các bạn, chúc tất cả các bạn vui vẻ và gặp nhiều may mắn.
Welcome to Vietnamese American Community, Vietnamese European, Canadian, Australian Forum, Vietnamese Overseas Forum. Freedom of speech, safety and prestige. For a beautiful future for Vietnamese generations, please visit us, talk to us every day, every hour and every moment possible. VietBF.Com Thank you all and good luck.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
